Herman Koch – Geachte heer M. ISBN 978 90 414 1560 8, 430 pagina’s, € 22,95. Amsterdam: Ambo/Anthos 2014.
Nieuwste roman van bestsellerauteur Herman Koch.
Ook deze roman lijkt een bestseller te worden: al weken staat Geachte heer M. in de toptien van de Nederlandse literatuur.
In een Amsterdams huis woont op de etage de bekende schrijver M. Zijn benedenbuurman Herman houdt de schrijver nauwlettend in de gaten. Herman is één van de twee scholieren die ervan worden verdacht dat zij een leraar hebben vermoord. Schrijver M. schreef daar een roman over: De afrekening. Deze roman werd ook nog eens verfilmd. De grote vraag is: Wat is er nu echt gebeurd met de geschiedenisleraar Jan Landzaad? Dit is het spannende element in het boek. Daarnaast leeft Koch zich ook uit als satiricus: slachtoffers zijn vooral leraren, bibliothecaressen, schrijvers en notabene zijn eigen lezers die naar zijn lezingen of naar zijn signeersessies komen.
De opbouw van het boek is niet lineair. Er zijn veel flashbacks en wisselingen van perspectief. Bijna alle hoofdpersonen komen zelf aan het woord. Koch heeft dat op zo’n manier gedaan dat het verhaal helder blijft en niet verwarrend wordt. Het wisselen van perspectief is heel bijzonder in de situatie dat iemand sterft. Eerst is de familie aan het woord, in het volgende hoofdstuk de stervende zelf. Hij is heel nieuwsgierig hoe het sterven zal gaan. Komt hij in een tunnel? Zijn opluchting is dan ook groot wanneer hij ziet dat er geen poort is, geen licht – geen schoolplein dat hij moet oversteken naar zijn achter het hek wachtende vader en moeder. Er is niets.
Keihard sabelt Herman Koch de leraren neer, er deugt er niet één! Enkele citaten:
Waarom zou je je uitsloven voor zulke misbaksels.
Het is niet goed voor je geestelijke gezondheid om uur na uur met middelmatigheid te worden overgoten.
Een leraar op een middelbare school behoort niet tot de allerslimste mensensoort, om het maar eens heel zacht uit te drukken.
Koch geeft hier een heel generaliserend oordeel. In zijn debuutroman Red ons, Maria Montenelli, kritiseerde hij ook al eens de docenten, toen nog geestig, nu keihard en onbarmhartig.
Herman Koch was jarenlang bekend als cabarettier in Jiskefet. De roman staat vol met ironie en sarcasme. Vaak is de humor geslaagd, bijvoorbeeld als het boekenbal wordt beschreven. Erg absurd is de vechtpartij tussen M. (Mulisch?) en N, auteur van het gemakzuchtige kutboek De psalmentuin (Maarten ’t Hart?). Erg hard wordt de ‘humor’ als hij spreekt over het televisieprogramma Seconds from Disaster. Niets vermoedende passagiers zie je het vliegtuig ingaan. Het vliegtuig verongelukt later. De Herman van de roman kijkt hier met plezier naar.
Deze recensie draagt de titel Ik Herman Koch. Ik kwam op deze titel, omdat de schrijver heel arrogant neerkijkt op volgens hem middelmatige personen: Ik vraag me af hoe het moet voelen, middelmatigheid. Hij maakt de opmerking ten aanzien van schrijver M., maar hij spreekt ook heel neerbuigend over, ik schreef het al eerder, leraren, bibliothecaressen, oude mensen en schrijvers. Het lijkt of hij zich ver boven hen verheven voelt.
Koch spreekt steeds over de schrijver M. Het gaat waarschijnlijk om Harry Mulisch. Ooit werd hij in Nederland tot de top drie van de Nederlands schrijvers gerekend. Voor Koch was hij een middelmatig auteur die in de vergetelheid was geraakt. Gaat het echt om Mulisch? Het blijft gissen. Maar er wordt gesproken over de naburige stad H. (Haarlem), waar ze trots zijn op een beroemde schrijver in hun gemeente. Een echte nog levende schrijver die zich zo nu en dan op een terras op het marktplein vertoont (Mulisch was een Haarlemmer en werd er ereburger).
Geachte heer M. is een roman die je soms ergert, soms laat lachen, soms in spanning brengt, maar ook soms kan ontroeren. Zo is de liefde die langzaam ontstaat tussen Herman en Laura, de andere verdachte scholier, heel subtiel en ontroerend beschreven. Als de liefde eindelijk wordt uitgesproken doet Herman dat met de woorden: Ik heb altijd alleen jou gewild, Laura. Altijd.
Heel sympathiek is de vriendenclub die naar het vakantiehuisje van Laura’s ouders gaat. Eén van hen, Lodewijk, heeft een moeder die dodelijk ziek is en die in de loop van het verhaal ook sterft en begraven wordt. De omgang van Lodewijk met zijn moeder en de manier waarop hij de begrafenis regelt is ontroerend. Ook hoe zijn vrienden hem steunen.
Geachte heer M. is zeker een goede roman. Prettig geschreven, niet saai, som zelfs spannend. Niet zo geschikt voor al te gevoelige lezers en zeker niet voor leraren. Eigenlijk zouden alle docenten Nederlands uit wraak dit boek moeten boycotten. Grapje natuurlijk, maar toch…
Een aanwinst voor de liefhebbers van Herman Koch die zijn humor en scherpe blik op zijn medemensen kunnen waarderen.