Pieter Steinz – Made in Europe. De kunst die ons continent bindt. ISBN 978-90-468-1554-0, 432 pagina’s. € 34,95. Amsterdam: Nieuw Amsterdam 2014.
Een zeer uitgebreid overzicht van verworvenheden van de Europese cultuur, zowel high culture (bijvoorbeeld: Beethoven en Shakespeare) als low culture (bijvoorbeeld De Beatles en de zogenaamde Scandithrillers).
Pieter Steinz, cultuurhistoricus en jarenlang boekenredacteur bij NRC Handelsblad, heeft in de afgelopen drie jaar een zoektocht gemaakt naar personen, kunstwerken en stromingen voor de lijst van de Europese cultuur. Dit heeft geleid tot 104 artikelen. Zelf noem hij ze iconen. Elk icoon wordt gevolgd door sub-icoon, een klein artikel verwant aan het hoofdonderwerp.
Steinz heeft de kunsten die hij bespreekt ingedeeld in acht categorieën: architectuur, beeldende kunst, film/strip/fotografie, literatuur, muziek, toneel en dans, vormgeving en mode en varia (buiten het terrein van de klassieke kunsten vallend). Ieder icoon en sub-coon heeft in de kop een of meer vignetten, die de kunstcategorie duidelijk aangeven.
Made in Europe bevat naast de artikelen ook vijf kaarten van Europa: een overzichtskaart van alle 208 culturele verworvenheden (gerangschikt naar land van herkomst), en vier kaarten over respectievelijk de architectuur, de beeldende kunst, de literatuur en de muziek. Tenslotte is er nog een zeer uitgebreid register. Deze overzichtelijke indeling maken het boek tot een bijzonder handig en bruikbaar naslagwerk.
De auteur heeft een eigen keuze gemaakt uit het enorme aanbod. Door te kiezen voor high en low culture werd het aanbod nog veel groter. Wat mij betreft was zijn keuze voor low culture niet gemaakt, hij zou dan meer ruimte gehad hebben voor de high culture. Ik zit bijvoorbeeld niet zo te wachten op onderwerpen als: de IKEA-Billy, totaalvoetbal, Kuifje, minirok, ABBA of de Scandithriller. De auteur maakt het begrip cultuur zo wel heel breed.
Om de inhoud te toetsen heb ik een aantal onderwerpen gekozen die mijn interesse hebben.
De eerste icoon gaat over Amsterdam van Jacques Brel als representant van het Franse chanson. Het drie bladzijden lange stuk bespreekt de essentiële informatie over deze Belgische chansonzanger: de inhoud van het lied, de manier waarop hij tijdens het zingen van het lied langzaam naar een heftige climax gaat. Wat Brels leven betreft: zijn problematische omgang met de Vlamingen en tenslotte de grote invloed op onder andere Bob Dylan, Leonard Cohen en David Bowie.
Natuurlijk komt bij de muziek ook Bach in de spotlights. Na de beschrijving van zijn plaats in de muziekgeschiedenis en een summiere levensbeschrijving volgt tenslotte een waardevolle, verhelderende analyse van de Matthäus.
Nu een voorbeeld van een kort icoon. Nadat de ijzerconstructies van Eiffel zijn besproken volgt een stukje over de architect Calatrava. Grappig is dat na het noemen van de vlinderachtige James Joyce bridge in Dublin en de slangvormige Ponte della Constituzione in Venetië wordt vermeld dat megalomane gemeentebesturen in Nederland ook besloten tot aanschaf van zo’n brug. Als inwoner van de Haarlemmermeer maakte ik mee dat deze gemeente maar liefst drie tui-bruggen kocht. Pieter Steinz vermoedt dat de kosten enorm opliepen door de structurele kosten voor roestrestauratie. Overigens vind ik die bruggen wel beeldschoon.
Literatuur en theater krijgen volop aandacht. Tot mijn grote genoegen besteedt Steinz uitvoerige aandacht aan De laatste homo universalis: Goethe. Hij staat langdurig stil bij de roman Die Leiden des jungen Werthers, een roman die een enorme invloed had en zeer populair was. Voor velen was het op de middelbare school verplichte leeskost. Aan het slot komt ook de veelzijdigheid van Goethe aan de orde. Zijn meesterwerk Faust wordt in een volgend sub-icoon behandeld.
Ook als theaterliefhebber kom ik met dit boek aan mijn trekken, want Shakespeare komt uitvoerig aan de orde. Om een indruk te geven van de luchtige en soms geestige stijl van Peter Steinz, hierbij een citaat uit het icoon over William Shakespeare.
De toneelschrijver die zijn inspiratie bij elkaar jatte en ieder bruikbaar snippertje van het echte leven in zijn poëzie verwerkte, was een universeel aansprekend genie, zoals dat nu eenmaal van tijd tot tijd in de kunsten zijn opwachting maakt. Een plottenmaker zonder weerga, een romantisch kunstenaar avant la lettre, een moralist die nooit echt moralistisch is.
Als laatste voorbeeld het icoon over de schilder Monet. Steinz bespreekt eerst het schilderij Impression, soleil levant, een schilderij dat beschouwd wordt als eerste impressionistische schilderij, maar waar ook de stroming het Impressionisme haar naam aan ontleende. Natuurlijk ontbreekt bij dit stuk niet de noodzakelijke illustratie. Vanuit Monet wordt de stroming besproken. Ook hier weer: helder, prettig geschreven en met een goed oog voor wat essentieel is.
Deze paar steekproeven hebben mij overtuigd dat we hier te maken hebben met een uniek boek. Een schat aan informatie over de Europese cultuur, een zeer toegangkelijk en overzichtelijk naslagwerk met vele fraaie illustraties. Niet alleen om informatie op te zoeken, maar ook om door te bladeren en dan verleid te worden om kennis te maken met aspecten van de rijke cultuur van Europa.
We mogen dankbaar zijn dat Pieter Steinz zich geroepen voelde om dit bijzondere boek te schrijven.