Jeroen Brouwers – Het hout. ISBN 978-90-254-4225-5, 283 pagina’s, € 19,99. Amsterdam / Antwerpen: Atlas Contact 2014.
Roman over een kloosterling die getuige is van misbruik en mishandeling.
Jeroen Brouwers werd door alle berichten over seksueel misbruik herinnerd aan zijn eigen ervaringen in rooms-katholieke kostscholen. Zijn elfde roman wijdde hij geheel aan seksueel misbruik en mishandeling in een rooms-katholiek jongensinternaat in Limburg. Hoewel hij zelf geen slachtoffer was van seksueel misbruik heeft hij wel geleden van mishandeling en sadisme. In een interview zegt Brouwers dat hij leed aan een kostschoolsyndroom. Van zijn tiende tot zijn zeventiende zat hij op dit soort spartaanse internaten.
Het verhaal speelt zich af in een door kloosterlingen geleid jongenspensionaat in Zuid-Limburg. Hoofdpersoon is broeder Bonaventura. Aanvankelijk was hij als Eldert Haman leraar Duits aan de kloosterschool verbonden en woonde hij buiten het klooster. Door huisvestingsproblemen belandde hij in het klooster en geleidelijk groeide hij toe en naar toetreding tot de orde en werd hij broeder Bonaventura, een franciscaner monnik, en stond hij voortaan in een francisjurk voor het bord. De lompenjurk van Franciscus werd rond het middel bijeengegord door een wit koord met drie knopen erin: armoede, gehoorzaamheid en kuisheid. Alles veranderde toen er een nieuwe schoolleider kwam. Met de komst van de Duitser Mansuetus veranderde alles. Het was afgelopen met het slappe gedoe: er werd een waar schrikbewind ingevoerd. Mansuetus sloeg er met ‘het hout’ lustig op los. Bonaventura werd niet geschikt bevonden als docent: verkeerde lesstof en te amicaal met de leerlingen. Hij werd surveillant en klusjesman.
Bonaventura vraagt zich op een gegeven moment af hoe hij ooit heeft kunnen toetreden tot de orde. Hij is een gevangene zonder enig bezit en lijdend aan de ‘nazipraktijken’ van Mansuetus. Hij is ook op de hoogte van seksueel misbruik van bijvoorbeeld de ziekenbroeder, de broeder die de jongens begeleidt bij het douchen, de koster en Mansuetus. Zelf blijft hij van de jongens af. Hij kan pas het klooster uit als hij dringend naar de tandarts moet. Hij ontmoet een vrouw en krijgt een relatie. Hij blijft een nacht weg en wordt gestraft met celstraf in een Duits klooster. Als de bisschop op bezoek komt, grijpt hij de kans om op spectaculaire wijze het klooster te verlaten.
Bonaventura is een wonderlijke monnik. In Het hout is hij alleen maar fel tegen de kerk, het katholicisme en het geloof. Als hij tenslotte het klooster moet verlaten om in de missie te gaan zegt hij: Nee ik zie me daar niet met een kruis in mijn hand Jezus Christus leugenheil verkondigen dat mij gestolen kan worden. Zijn houding is niet geloofwaardig: je gaat toch niet uitsluitend voor de woonruimte het klooster in. Enige affiniteit met kerk en geloof is logisch. Bij onze hoofdpersoon is slechts afkeer en vijandschap. De haat is zelfs zo groot dat hij een grote verzetsdaad in gedachten heeft: Ik denk aan bommenwerpers. De scholieren moeten worden gespaard, een paar goede mannen uit de broedergemeenschap ook. Bommen op dit instituut. Bommen op het hele instituut roomse kerk.
Het hout is een deprimerend boek. Jeroen Brouwers vertelt heel gedetailleerd over de mishandelingen en het misbruik. Dat deze vrome broeders de jongens voor hun lusten gebruiken is absurd en hypocriet, omdat ze tegenover de jongens heel intolerant zijn: contacten tussen twee jongens zijn verboden. Dat seksualiteit heel mooi kan zijn, komt tot uiting in de vrijscène van Bonaventura en Patricia. Heel liefdevol wordt hij ingewijd in de liefde. Het is een ontroerend gedeelte in het boek en vormt een enorm contrast met de stiekeme en egoïstische seks van de kloosterbroeders.
Hoewel Het hout een wat treurig boek is en de hoofdpersoon af en toe ongeloofwaardig is, behoort het zeker tot de literatuur. Jeroen Brouwers toont zich ook hier weer een begenadigd schrijver. Heel bijzonder is dat zowel in het begin als bij het eind Bonaventura’s monnikenkleding een grote rol speelt.
Gelukkig kent het boek ook ironie en humor. Heel grappig is de beschrijving van de komst van de bisschop. Brouwers speelt soms met taal. Het woord hout komt vaak terug in verschillende betekenissen: het stuk hout waarmee werd geslagen, maar ook het kruis waaraan Christus hangt en het houten Christusbeeld.
In deze goed opgebouwde roman neemt Jeroen Brouwers wraak op de rooms katholieke kerk.