Bernlef – Een onschuldig meisje. ISBN 978-90-214-5626-3, 166 pagina’s, € 18,99. Amsterdam: Querido 2015.
Schoolmeester Jos Swinkels wordt vals van misbruik beschuldigd door een kwaadaardige, vroegrijpe tiener.
Als de 25-jarige Jos Swinkels voor een paar maanden een overspannen leerkracht op een basisschool komt vervangen in de combinatiegroep 7 en 8, waarschuwt het schoolhoofd meteen dat deze groepen buitengewoon moeilijk zijn. Aanvankelijk lijkt het mee te vallen. Maar er zit één rotte appel in de mand, de vroegrijpe zittenblijver (en dus net iets oudere) leerling Lucille. Haar ouders zijn voortdurend in oorlog en Lucille wil de gespannen situatie thuis compenseren met een overdosis aandacht. Ze richt haar pijlen op de jonge, knappe onderwijzer. Als die niet op haar uitdagingen ingaat, is Lucilles wraak kwaadaardig: ze beschuldigt Swinkels onterecht van seksueel misbruik jegens haar.
Bernlef, (pseudoniem van Hendrik Jan Marsman, 1937) een van de grootste Nederlandse schrijvers, overleed in 2012. Hij heeft een omvangrijk oeuvre op zijn naam staan en won belangrijke literaire prijzen, waaronder de P.C.Hooft-prijs en de Constantijn Huygensprijs. Na zijn dood kwamen nog enkele boeken uit waaronder het bejubelde Onbewaakt ogenblik.
Twaalf dagen voor zijn overlijden stuurde de inmiddels ernstig zieke Bernlef zijn uitgever Querido een e-mail met zijn laatste manuscripten. In die nalatenschap bevond zich ook Een onschuldig meisje. De roman was af, maar nog niet tot in de finesses geredigeerd. Bernlefs vrouw Eva Hoornik autoriseerde de veranderingen die nog werden aangebracht.
De onbevangen lezer kan daaruit concluderen dat het boek af is. Toch vertoont de roman wat rafelranden die de nauwkeurig werkende Bernlef zeker zou hebben weggewerkt. Een voorbeeld: de auteur putte voor zijn boeken graag uit feiten die hij in kranten of tijdschriften tegen kwam. Zo ontstond bijvoorbeeld ook het Boekenweekgeschenk voor 2008, De pianoman, als variatie op een breed in de pers uitgemeten verhaal over de pianoman in Sheerness in 2005. Een onschuldig meisje speelt in het jaar 2000 (‘de oorlog is vijfenvijftig jaar geleden’ vertelt Jos Swinkels zijn klas), de ‘hausse’ aan valse beschuldigingen voor seksueel misbruik aan het adres van docenten kwam op rond 2008. Toen werd daarover veel in de kranten geschreven, voordien kwam dat nooit aan de orde. Bernlef schreef het boek nadien, afgaand op het jaar 2012 waarin hij het voltooide. Niet echt belangrijk, maar het zou Bernlef bij leven niet overkomen zijn.
Onderwijzer Jos Swinkels wordt na de valse aantijging met argwaan bekeken. Hij is import, van ‘buiten het dorp’, en vinden de schoolkinderen hem niet ál te aardig, en waar zou dat aan liggen, toch vast niet aan het feit dat hij zo mooi kan vertellen? Ziet iemand soms ergens rook en is er dus vuur? De sfeer in het dorp wordt steeds grimmiger, de dorpelingen weten steeds zekerder dat die vreemde schoolmeester fout is geweest, een smeerlap is de man! En moet hij dan gaan zeggen: ‘Dat meisje liegt’? Zo’n kind van maar net 13 jaar?
Langzaam maar zeker bouwt Bernlef de sfeer op die we zo goed kennen uit zijn boeken en waarmee hij als schrijver zo veel naam heeft gemaakt. Vol empathie kruipt hij in de huid van de bedreigde Jos Swinkels, die overal om zich heen het net van de dorpshaat voelt sluiten. Maar wat moet hij doen? Wie weg gaat bekent schuld. Wie blijft kan niet leven.
Een onschuldig meisje is weliswaar niet Bernlefs beste roman, maar de auteur blijft ook dan nog altijd mijlen ver boven andere schrijvers uitsteken. Jammer dat het zijn laatste boek moest worden. Ik had nog graag veel van hem gelezen.
Wie van Bernlef houdt mag deze zwanenzang niet missen.