Majgull Axelsson – Ik heet geen Miriam. Vertaald uit het Zweeds (Jag heter inte Miriam) door Janny Middelbeek-Oortgiesen. ISBN 978-90-445-3462-7, 508 pagina’s, € 22,95. Breda: De Geus 2015.
Onthutsend actueel verhaal over een vluchteling die blijft vluchten.
Als Miriam 85 jaar wordt krijgt ze van haar familie een zilveren armband met daarin haar naam gegraveerd. ‘Het is zigeunerzilversmeedwerk’, vertelt haar zoon. Dat woord: ‘zigeuner’, maakt bij Miriam zoveel emoties los dat ze in een opwelling de woorden zegt die ze nooit van haar leven had willen zeggen: ‘Ik heet geen Miriam’. Achter die vier woorden schuilt haar levensverhaal dat via flashbacks en in gesprekken met kleindochter Camilla na al die jaren naar buiten komt.
Miriam heet Malika. Ze is een Roma, een zigeunermeisje dat in de oorlog in het concentratiekamp de identiteit heeft aangenomen van een joods meisje dat al was overleden. Na de oorlog waren de joodse overlevers helden, die overal welkom waren. Dat gold niet voor de zigeuners. Die zijn altijd ‘schooiers’ gebleven en met wantrouwen aangekeken.
Miriam blijft daarom joods en dat houdt ze haar leven lang vol. Maar nog steeds, zeventig jaar na de oorlog, heeft ze nachtmerries en droombeelden van haar vermoorde broertje Didi en van de rest van haar familie waarvan niemand overleefde. De dood blijft voor haar leven. Ze durft haar identiteit nooit kenbaar te maken, bang voor hoon en afschuw, bang dat iedereen die nu van haar houdt zich vol onbegrip en afschuw van haar af zal keren.
Majgull Axelsson (1947) is journalist en schrijfster. Ze brak internationaal door met Aprilheks (zie ook https://www.leeskost.nl/?p=5054), waarvoor ze een grote Zweedse literatuurprijs ontving. Haar werk wordt in 25 talen vertaald.
Miriam bestaat niet echt, een aantal andere personages uit dit boek wel. Want het verhaal is gebaseerd op ware gebeurtenissen. Niet alleen de beschrijvingen van de gruwelijke gebeurtenissen in Auschwitz en Ravensbrück zijn ontleend aan verhalen van overlevers, de geschiedenis van deze tijd komt ook onverwacht dichtbij.
De auteur schreef dit boek vóór de stroom van wanhopige vluchtelingen richting Europa begon te trekken. Maar het vergt weinig fantasie om Miriams verhaal ook als ‘verhaal van nu’ te beschouwen.
Want als bijvoorbeeld Syriërs welkom zijn in Europa dan geef je je als vluchteling toch voor een Syriër uit? En als je een Irakees bent met wandaden op je geweten, dan neem je de identiteit toch aan van een ‘onbesmette’ Irakees die stierf? Papieren? Die ben je kwijt. Je naam? ‘Mijn naam is Miriam…’
Axelsson heeft met dit boek vol empathie een oud verhaal verteld en ze heeft opeens met Miriam ook een scenario geschreven dat dezer dagen opgeld kan doen: Malika verandert in Miriam. Wie dit boek op deze manier leest, duikt in een onverwachte diepte.
Hartbrekend. Lees dit boek.