Alies Pegtel – Haya van Someren – Downer, liberaal activiste. ISBN 978-90-8953-599-3, 206 pagina’s, € 19,90. Amsterdam: Boom 2015.
Biografie van raspolitica Haya van Someren.
Op 24 januari 1948 trotseerde de 19-jarige studente Haya Downer de snijdende oostenwind, op weg naar de oprichtingsvergadering van een nieuwe politieke partij. Ze had al verschillende bijeenkomsten van andere partijen bezocht. Maar de een was te rood, de ander te christelijk, ze kon haar draai niet vinden. Toch wilde ze per se politiek actief worden, zo jong als ze was. Die avond vond ze haar plek voor het leven: bij de oprichting van de VVD. Ze stortte zich met hart en ziel in het partijwerk.
Had de mooie, jonge Haya – die later wel de glamour girl van de politiek werd genoemd – het liberalisme met de paplepel meegekregen dat ze zo jong actief werd?
Integendeel. In 1926 geboren als jongste kind van een autoritaire vader werd ze in oktober 1940 geconfronteerd met het feit dat haar ouders uit zakelijk eigenbelang lid werden van de NSB. Haar oudste broer volgde: hij wilde zijn studie kunnen voortzetten. En haar tweede broer gooide er nog een schepje op: hij ging bij de WaffenSS.
De tiener Haya keek toe en zweeg. Ze zweeg thuis. Ze zweeg op het Amsterdamse Barlaeus Gymnasium. Ze zweeg overal. Iedereen wist dat Haya uit een fout gezin kwam. Niemand zei er iets over. Want Haya nam duidelijk afstand. Ze haatte de NSB. En ze besloot, getekend door haar oorlogservaringen, al jong dat ze later de politiek in zou gaan: ze zou haar steentje gaan bijdragen aan de democratie in het land. Desondanks werd ze haar leven lang geconfronteerd met haar ‘foute’ ouders.
Alies Pegtel (1969) is historicus en werkt onder andere voor het Historisch Maandblad. Ze schreef eerder een gewaardeerde biografie over Neelie Kroes (zie https://www.leeskost.nl/?p=3426). Voor de research en het schrijven van dit boek ontving zij financiële steun van de Haya van Somerenstichting.
Haya was niet alleen actief in de jonge VVD, maar ook in de padvinderij. Ze was akela, organiseerde allerlei uitstapjes en ontmoette daarbij Jan van Someren, een getrouwde dertiger die tijdelijk niet meer thuis woonde om zich op zijn huwelijk te bezinnen. We weten wat daarvan kwam: hij en Haya trouwden.
Intussen had Haya weinig zin meer in haar studie geschiedenis. Ze deed mee aan een schrijfwedstrijd en won die. Niet lag daarna trad ze als journalist in dienst bij de Telegraaf. Haya schreef stukjes voor de vrouw, maar trok zich weinig aan van de onderwerpen die typisch vrouwelijk werden geacht. Schreef ze daar eens over, dan trok zij al gauw een zijspoor naar andere, meer serieuze onderwerpen.
Zij genoot van haar werk op de krant, die na de heroprichting een fel antisocialistische koers was gaan varen, waarbij zij zich helemaal kon vinden.
Haar drukke werk voor de krant en de partij gingen moeilijk samen. Terwijl haar collega’s op de krant al die jaren niets wisten van haar activiteiten voor de VVD, (daar was ze weer: Haya de Zwijger) kwam nu de krant toch regelmatig op de tweede plaats. Uiteindelijk ontdekte de hoofdredacteur dat zijn journaliste in de bestuursraad zat van de Amsterdamse VVD-afdeling. Haya’s ster rees er met de dag.
Daarna ging het snel. Op 12 januari 1959 berichtte haar ‘eigen’ krant dat Haya van Someren–Downer op nummer 16 stond van de VVD-kandidatenlijst. En toen de VVD bij de verkiezingen vervolgens 19 zetels kreeg, nam Haya afscheid van de Telegraaf om Kamerlid te worden. De krant bleef levenslang trots op deze ‘eigen kweek’ en zou haar altijd de loftrompet steken.
Aanvankelijk had ‘Haya’s Jan’ de politieke ambities van zijn jonge vrouw met wat scepticisme bekeken. Hij wilde niet ‘de man worden van zijn vrouw’. Maar Haya had hem afgetroefd dat hij daar veel te intelligent voor was en daarmee was de kous af. ‘Als je nu ook nog minister wordt, kan ik stil gaan leven’, had Jan gezegd. Vanaf dat moment steunde hij Haya voluit.
Haya’s jaren in de Tweede Kamer. Haya’s jaren als partijvoorzitter van de VVD…. De trojka HHH: Haya (van Someren), Harm (van Riel) en Hans (Wiegel)… De rol van de vrouw (en moeder) in de politiek, de interviews vol zwijgen (altijd weer die jeugd) en de ziekte die haar zo jong al velde maar waarvan (alweer) niemand mocht weten… Pegtel beschrijft het leven en werken van deze even flamboyante als strijdbare, sterke als begeesterde politica uitvoerig en vol kennis, vaart en spanning.
Zo leven we mee – als heel Nederland in die tijd – met de felle discussies rond de abortuswetgeving. Liberaal als Van Someren was, werd haar vóórstem in dezen verwacht. Maar de VVD was zeer verdeeld en Haya stemde tegen. Waarom? Het werd nooit goed duidelijk, al zou het feit dat ze zelf een aantal miskramen had gehad en daar ernstig onder had geleden, te maken kunnen hebben met haar stemgedrag. Hoe het ook zij, dat Haya als geëmancipeerde vrouw, nu de vrouwenbeweging een tegenstem gaf werd haar niet in dank afgenomen. Hoon en veel kwade woorden werden haar deel. Ze leed er ernstig onder, want haar beslissing was integer geweest. Dat men twijfelde aan die integriteit, stak haar dan ook bijzonder.
Iedere Kamerdiscussie, ieder landelijk optreden en elk tv-optreden waarbij Haya weer harten stal en kiezers won, worden niet alleen deskundig, maar ook bijna liefdevol beschreven. Dit is echt een geweldig boek voor liefhebbers van parlementaire geschiedenis: u zit met rode konen te lezen.
De VVD gaf Pegtel ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan van de Haya van Somerenstichting zélf de opdracht tot het schrijven van deze biografie van een van haar belangrijkste leden. Premier Rutte zou dan tijdens de feestelijke jubileumbijeenkomst het eerste exemplaar in ontvangst nemen. Maar dat laatste ging niet door. De VVD nam afstand van het boek ‘vanwege de zoon van Haya van Someren’. Bart Jeroen van Someren – sinds zijn jeugd lid van de VVD, cadeautje van zijn moeder – was van mening, dat er in het boek te sterk benadrukt wordt dat de ouders van zijn moeder lid waren van de NSB.
Pegtel schrijft inderdaad heel breedvoerig over dat lidmaatschap. Zij vertelt hoe het de jonge Haya dwars zat, zo dwars dat zij er met niemand één woord over sprak. Maar wat moest zij? Zij was 14 jaar oud, zij kon moeilijk in oorlogstijd het huis van haar ouders verlaten. En Pegtel benadrukt ook dat deze politiek-besmeurde jeugd voor Haya van Someren nu juist de grote drijfveer was zich actief met politiek te gaan bezighouden. Dus inderdaad: haar ouders zaten bij de NSB. Maar de jonge Haya Downer werd mede daardoor de bevlogen politica, de ‘prima donna voor vrijheid en democratie’ (citaat Groene Amsterdammer).
De VVD-top is niet blij met de bibliografie. Ten onrechte, naar mijn mening. De verdiensten van Haya worden er breed in uitgemeten. En de auteur is er in geslaagd een boek te schrijven dat niet alleen de historie recht doet, maar dat ook vol empathie wijst op de last die Van Someren moedig droeg als ‘kind van foute ouders’.
Eén minpuntje: ik had graag aanzienlijk meer foto’s in het boek gezien. Wie over een politieke beroemdheid leest, wil daarbij ook graag véél plaatjes kijken.
Alies Pegtel verstaat haar metier. Ik wacht haar volgende biografie vol spanning af.