H.M. van den Brink et al. – Nieuwe lusten. ISBN 978-90-445-3534-1, 255 pagina’s, € 19,95. Breda: De Geus 2016.
22 verhalen naar aanleiding van De Tuin der Lusten van Jeroen Bosch.
Het kan geen mens ontgaan zijn dat 2016 het Bosch-jaar is: schilder Hjeronimus (Jeroen) Bosch overleed 500 jaar geleden en dat wordt herdacht. Niet alleen in Spanje, waar de schilder een groot deel van zijn leven woonde, maar ook in Noord-Brabant. De schilder woonde namelijk zo lang in Den Bosch dat hij zijn eigenlijke naam Van Aken zelfs veranderde. Dan vonden zijn klanten hem beter.
De overige drie Brabantse steden liften kunstzinnig mee op de expositie in die stad. In Breda koos MOTI (Museum of the Image) ervoor om het grootste werk van de schilder De Tuin der Lusten, dat het Museo del Prado in Madrid niet mocht verlaten, door kunstenaars te laten ‘vertalen’ in virtuele kunst (te zien t/m 31 december 2016). Daarnaast vroeg men 22 bekende Nederlandse schrijvers een verhaal te schrijven geïnspireerd op een detail van dit werk. Dat resulteerde in een tentoonstelling en dit boek.
Samensteller en auteur Hans Maarten van den Brink (1956) benaderde bepaald geen kleine schrijvers. En tot mijn aangename verrassing zeiden alle benaderde auteurs meteen ‘ja’ op het verzoek om een verhaal naar aanleiding van De Tuin der Lusten te schrijven. Hoe dat komt? Ik denk dat het met de dubbelzinnigheid van het schilderij te maken heeft. De afbeeldingen zijn heel concreet en raadselachtig tegelijk.
Van den Brink (1956) stelde een bundel samen met werk van Dirk van Weelden, Hanna Bervoets, Abdelkader Benali, Nina Weijers, Willem Jan Otten, Edzard Mik, A.H.J. Dautzenberg, Maartje Wortel, Manon Uphoff, Karin Amatmoekrim, Thomas Heerma van Voss, Ilja Leonard Pfeijffer, Annelies Verbeke, P.F. Thomése, Nelleke Noordervliet, Bas van Putten, Adriaan van Dis, Arnon Grunberg, Gustaaf Peek, Jamai Ouariachi en Christiaan Weijts.
Samen met Mieke Gerritzen, directeur van het MOTI, schreef de samensteller nog een inleidend verhaal over het beroemde drieluik dat, evenals het overige werk van de schilder, uitblinkt door vakmanschap en dubbelzinnigheid.
Vraag iemand een maaltijd van 22 gangen te beoordelen en de eter wijst als toppunt van verrukking het gerecht aan dat zijn eigen smaakpapillen het meeste streelde. Hetzelfde geldt voor dit boek. ‘Wat is er voor zinnenprikkelends aan het zetten van een tatoeage?’, vraagt een lezer zich misschien wel af. Voor mij echter is het verhaal Quetzalcoatl//Een besluit van Manon Uphoff uiterst zinnelijk: een vrouw begeeft zich na jaren aarzelen naar een tattoo-shop en laat zich daar in een sessie van 22 uur volledig vol tatoeëren met figuurtjes die, zo lijkt het althans, doen denken aan de vreemde wezens op Bosch’ Tuin der Lusten. Voortaan zou alles herhaling of toevoeging zijn, bedenkt ze verheugd. Vanaf dat moment is zij in haar naaktheid bedekt. Dit verhaal is mijn favoriet.
Andere ‘gerechten’ die wisten te verrassen: het verhaal van Karin Amatmoekrim die als thema een detail van ‘De tuin’ kreeg toebedeeld waarop Bosch een aantal naakte mannen en/of vrouwen bij elkaar ziet zitten alsof er een ‘nudisten-picknick’ is georganiseerd. De auteur leeft zich in en verhaalt van een stel waarvan de man niet verdraagt dat zijn beminde – een schilderes – door andere mannen wordt bekeken. Dat mag hij alleen! De vrouw speelt haar heimelijke verrukking over zijn jaloezie uit, maar hij voelt ook haar verveling: wéér zo’n man met kuren. Als hij haar ruw neemt en pijnigt vertrekt zij voorgoed. Een half jaar later gaat hij naar de opening van een tentoonstelling van haar werk, in de hoop haar weer te zien. Zij is er niet, maar wat er wel is: een schilderij waarop zij naakt op een bank ligt en de kijker de rug toekeert, haar lichaam is bezaaid met de schrammen, krassen en blauwe plekken die hij haar die avond ‘in liefde’ toebracht. Een verhaal om kippenvel van te krijgen én de adem bij in te houden. Geraffineerd.
Moet ik nu gaan vertellen welke verhalen mij in verwarring brengen, welke tegenvallen, bij welke verhalen ik mij afvraag waarom de auteur ze in vredesnaam ‘ent’ op zijn/haar toegewezen beeld uit De Tuin der Lusten? Zoals het verhaal van Niňa Weijers: niet slecht maar zeker niet gericht op het haar vergunde detail uit Bosch’ meesterwerk. In tegenstelling weer tot Achter de blauwe bergen van Abdelkader Benali. De geschilderde blauwe bergen van Bosch vormen een fascinerend landschap en ze prikkelen ook de fantasie van de kijker: wat leeft er achter die bergen? Benali geeft als schrijver het antwoord en dat is eng en eigentijds, amusant en gevaarlijk.
Dit boek is het waard in zijn geheel gelezen te worden. Bevalt een gerecht wat minder, dan schuift u dat bord terzijde.
Niet ongenoemd mag de schitterende uitvoering van dit boek worden. Op de binnenkant van de omslag en de kaft staat het complete beroemde drieluik. Lezend in de verhalen blader je er steeds naar terug, om in kleur te zien wat naast de verhalen in zwartwit wordt aangegeven.
Een opmerkelijk visitekaartje van 22 bekende auteurs waarin de lusten van de één zichtbaar afwijken van de lusten van de ander.
Een boek om te hebben, zo mooi van vorm en inhoud.