Philip Dröge – Moresnet. Opkomst en ondergang van een vergeten buurlandje. ISBN 978-90-00-34960-9, 271 pagina’s, € 19,99. Houten / Antwerpen: Het Spectrum 2016.
Het verhaal van Neutraal Moresnet, een minilandje dat grensde aan Duitsland, België en Nederland.
Tijdens het Congres van Wenen (1814-1815) werden na de val van Napoleon de grenzen van Europa opnieuw vastgesteld. De voormalige Zuidelijke Nederlanden werden aan het noorden toegevoegd om zo een krachtige bufferstaat tegen Frankrijk te vormen. Het nieuwe Nederland onder koning Willem I moest over zijn oostgrens het eens worden met Pruisen. Na afloop van het congres onderhandelde men naar aanleiding van de in Wenen vastgestelde grote lijnen verder in Aken. Er blijkt echter onduidelijkheid over een stukje grond vlak onder het Nederlandse Vaals. De westgrens van Pruisen en de oostgrens van Nederland blijken soms wel 2 kilometer van elkaar verwijderd te zijn en daartussen ligt de gemeente Moresnet. Omdat daar een zinkspagaatgroeve ligt maken beide landen aanspraak op het gebied. Men spreekt af een diplomatieke commissie in het leven te roepen om dit probleem te regelen. Tot de grens definitief is geregeld, zullen de twee landen het omstreden gebied gezamenlijk besturen en de inkomsten van de groeve die er ligt verdelen. Alleen als zij het met elkaar eens zijn, kunnen ze een beslissing nemen. Ze spreken af geen militairen naar deze grensregio te sturen. Het gebiedje wordt neutraal.
Journalist en columnist Philip Dröge, onder meer bekend van radio en televisie. Hij schreef het fascinerende De schaduw van Tambora. Dit is het intrigerende verhaal van de eeuw waarin de status quo van Moresnet niet veranderde. Na de afscheiding van Nederland erfde België het ‘probleem’ aan zijn oostgrens. Het economische belang van de zink blokkeerde steeds een oplossing.
Moresnet baseerde zijn rechtssysteem op de Code Napoléon en werd bestuurd door een benoemde burgemeester. Er was één politieagent en geen gevangenis. Op afstand keken twee commissarissen (Nederlands, later Belgisch en Pruisisch, later Duits) namens hun regeringen toe.
Moresnet werd een belastingparadijs en een smokkelnest, want de levensmiddelen waren er goedkoper dan in België en zelfs veel goedkoper dan in Duitsland. De alcohol vloeide er rijkelijk, want er werden geen accijnzen geheven en er was veel prostitutie. Dröge vergelijkt Moresnet met de Amerikaanse boomtowns in het Wilde Westen. Pogingen om postzegels uit te brengen, een casino te vestigen of Kelmis, de ‘hoofdstad’ centrum van de internationale Esperanto-beweging te maken mislukten. Een en ander wekt steeds meer ergernis bij met name de Duitsers op.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt Moresnet door de Duitsers bezet, maar het behoudt een aparte status. Hieraan komt een einde als het na het Verdrag van Versailles met Eupen, Malmedy en St. Vith wordt ingelijfd in België. De auteur laat zien wat dat voor repercussies heeft voor de inwoners, waaronder 575 Nederlanders. Hij besteedt ook aandacht aan de megalomane plannen van de Belgen, die ook Zuid-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen willen inlijven ten koste van Nederland, dat dan als compensatie onder meer het Duitse OstFriesland tegemoet zou kunnen zien.
Instructief zijn de kaartjes van Luxemburg en nog kleinere landjes op schaal aan de binnenkant van het omslag. Daar zien we dat Andorra, Liechtenstein en Sam Marino veel groter zijn. Monaco komt aardig met Moresnet overeen en Vaticaanstad is nog kleiner.
Weer een fascinerend en goedschreven verhaal van Dröge.
Voor de liefhebbers van saillante voetnoten uit de Europese geschiedenis.
Het boek is tevens op woensdag 13 april 2016 besproken in het programma Puur Cultuur van MeerRadio. Het geluidsbestand wordt staat hieronder.