Christoph Buchwald – Gute Nacht, Freunde. ISBN 978-90-5936-661-9, 187 pagina’s, € 9,95. Amsterdam: Cossee 2016.
Literaire hoogtepunten van de Duitse literatuur.
Christoph Buchwald (1951), in Duitsland geboren, was daar uitgever. Hij gaf veel Nederlandse schrijvers uit, onder wie Harry Mulisch en Cees Nooteboom. Sinds 2001 woont hij in Amsterdam. In 2002 richtte met zijn echtgenote Eva Cossee de uitgeverij Cossee op.
Met dit boek streefde de auteur twee doelen na. Aan de hand van een aantal boeken wilde hij een levendig en genuanceerd beeld geven van onze oosterburen, hun land en hun cultuur. Daarnaast wilde hij de Nederlandse lezers in een compact overzicht van vijfentwintig boeken kennis laten maken met de literaire hoogtepunten uit de afgelopen honderd jaar. We treffen onder andere schrijvers aan als Thomas Mann, Franz Kafka, Alfred Döblin, Günther Grass en Heinrich Böll. De keuze berust op de persoonlijke voorliefdes van Buchwald, bestaande canons heeft hij genegeerd.
Er wordt steeds veel aandacht aan zowel de schrijver als aan de roman besteed. Het eerste hoofdstuk gaat over Doctor Faustus van Thomas Mann. Hij bespreekt eerst andere werken die gewijd werden aan de Faustmythe. Dan volgt een uitvoerige analyse van het boek en tenslotte wordt het leven en het werk van Mann besproken. Zo is elk hoofdstuk opgebouwd en worden we over de gekozen boeken tamelijk uitvoerig ingelicht.
Het hoofdstuk over Het proces van Franz Kafka begint met een opmerkelijke anekdote. Heinrich Böll was getuige van de gebeurtenissen op 21 augusus 1968, toen de Russische troepen Praag binnenvielen. Voor Kafka’s geboortehuis werd een tank geplaatst met de loop gericht op diens buste. Kafka werd door de communisten namelijk beschouwd als een ‘burgerlijke’ schrijver wiens werk werd gekenmerkt door drie literaire doodzonden: modernisme, decadentie en pessimisme.
Berlijn Alexanderplatz van Alfred Döblin beschouwt Buchwald als een van de beste romans van de twintigste eeuw. Ook dit boek was in Duitsland lange tijd verboden. De nazi’s gooiden het boek van de Joodse Döblin als ‘asfaltliteratuur’ op de brandstapel. Het duurde veertien jaar voordat er in 1947 bij de kleine uitgeverij Schleber in Kassel een heruitgave verscheen. Buchwald wijst op de recente uitgave van de Wereldbibliotheek in een nieuwe zeer verdienstelijke vertaling van Hans Driessen, die in staat bleek het heel platte Berlijnse dialect heel te laten (een eerdere vertaler had er Amsterdams met veel Bargoens van gemaakt).
Zeer lovend is Buchwald over De blikken trom van Günther Grass. Hij heeft het over 816 bladzijden wereldliteratuur, een boek verteld in de prachtigste taal. Het gaat over Oskar Matzerath die vanuit een krankzinnigengesticht zijn levensverhaal vertelt. Oskar besloot zich vanaf zijn derde verjaardag aan de wereld van de volwassenen te onttrekken en niet meer verder te groeien. Zijn verjaardagscadeau, een blikken trommel, was vanaf dat moment zijn attribuut, zijn leven lang. Grass heeft zich altijd in de politiek gemengd. Dat werd hem niet steeds in dank afgenomen. Over hem en zijn boeken werd onder andere gezegd: wereldliteratuur, nationale schande, Goethes gelijke, bovenmeester van de natie, een van de allergrootsten in de Duitse taal, betweter en farizeeër, invloedrijke meester van het woord, groot kunstenaar, een van de strijdbaarste burgers van de republiek.
Een opmerkelijke keuze in deze selectie is de roman De voorlezer van Bernhard Schlink. Een betrekkelijk recent boek over een vijftienjarige jongen die geobsedeerd raakt door Hanna, een tramconductrice die tweemaal zo oud is als hij. Ze krijgen een hartstochtelijke liefdesrelatie. Na het vrijen leest hij haar voor, verscheidene boeken uit de wereldliteratuur. Ineens is ze verdwenen. Vele jaren later ziet hij haar terug in de rechtszaal, aangeklaagd als bewaakster in een concentratiekamp. Het boek werd wereldwijd een bestseller en ook de verfilming werd een succes. Schlink laat zien hoe moeizaam de verwerking van het oorlogsverleden verliep. Hij kreeg als verwijt dat hij met de figuur Hanna te veel begrip toonde voor de ‘gewone nazi’s’.
We krijgen inzage in toonaangevende boeken van de Duitse literatuur, boeken die op ieders nachtkastje horen. We leren niet alleen veel over de boeken zelf, maar ook hoe over die boeken geoordeeld werd bij het verschijnen en tevens hoe de opinie in de loop van de tijd kon veranderen.
Een bijzonder waardevol boek over het Duitse volk en zijn gecompliceerde en bewogen geschiedenis.