Jacob Vis – Merdeka! Roman over de Indonesische Vrijheidsstrijd. ISBN 978-90-5429-428-3, 350 pagina’s, € 19,99. Schoorl: Conserve 2016.
Roman over de ‘politionele acties’, bekeken door de ogen van een Nederlandse dienstplichtige soldaat.
Het einde van de Tweede Wereldoorlog was een desillusie voor het koloniale bewind in Nederland-Indië. De capitulerende Japanners droegen het bewind niet aan hen over, maar aan de Indonesische nationalisten. Pemoeda’s, jonge vrijheidsstrijders richtten een ware slachting aan onder de Nederlanders en degenen die hen trouw waren gebleven. In het moederland klonk een roep om wraak en gewapenderhand herstel van orde, rust, en natuurlijk het Nederlands bewind. De geesten waren nog niet rijp voor dekolonisatie.
In het kader van de zogenaamde politionele acties werden beroeps- en dienstplichtige militairen naar Indië verscheept om de opstand neer te slaan. Deze roman schildert de belevenissen van de denkbeeldige dienstplichtige soldaat Jan Bax.
Jacob Vis (1940), gepensioneerd bosbouwer, is een vooraanstaand Nederlands thrillerauteur. Verder schreef hij een tweetal Historische romans over Nederlands-Indië. Vis is afkomstig uit een Indische familie, maar zelf nooit in Indonesië geweest. Hij verzamelde uitvoerig achtergrondmateriaal en sprak met een aantal Nederlandse veteranen. De meeste personages zijn fictief, met uitzondering van enkele bestaande personen, waaronder kapitein Raymond Westerling en Generaal Simon Spoor.
Bax, opgegroeid in Indié sprak Javaans en Maleis. Vandaar dat hij als snel werd ingeschakeld voor het verhoren van gevangengenomen militairen. In het basiskamp raakt hij verliefd op een Chinees meisje en dat blijkt wederzijds te zijn. Haar vader was echter aanhanger van Confucius en tegen rassenvermenging. Als deze zijn dochter naar Hong Kong wil sturen nemen de verliefden afscheid met orale seks.
Als een soldaat wordt opgeblazen door een trekbom nemen zijn collega’s wraak. Twee boeren worden gevangen genomen en standrechtelijk geëxecuteerd. Hun kampong wordt in brand gestoken. Bax weigert daaraan deel te nemen en krijgt wegens insubordinatie tien dagen arrest. Achteraf is men minder gelukkig met de executie en de strafexpeditie en als Bax oppert de kampong te helpen herbouwen krijgt hij hiervoor steun van hogerhand. Daar ziet hij Sarina voor het eerst, de dochter van één van de opgehangen boeren. Tijdens de wederopbouw komt hij in aanraking met zijn oude schoolvriend Karim, nu officier in het Indonesische leger. Ze zullen elkaar nog regelmatig tegenkomen en vriendendiensten verlenen.
Tijdens militaire acties verwerft Bax steeds meer respect door zijn moedige gedrag. Hij weet in overleg met Karim Arya, een gevangengenomen nationaliste, te ruilen voor een aantal Nederlandse militairen. Hij blijft contacten met Sarina en Karim onderhouden.
Ondertussen had kapitein Raymond Westerling carte blanche gekregen om de gewelddadige opstand aldaar te onderdrukken. Westerlings mannen, die hem op handen droegen, gingen keihard te keer. De Militaire Inlichtingendienst (MID) wilde graag weten wat daar precies gebeurde en stuurde Bax, gepromoveerd tot sergeant, als waarnemer. Hij ondergaat een hachelijk avontuur als hij met een collega wordt gevangengenomen: Tussen mijn benen hurkte een jonge vrouw in een rode jurk met een mes in haar rechterhand en mijn lul in haar linker. Op een bijzonder vindingrijke manier weet hij zich met zijn collega uit deze penibele situatie te redden.
Een lid van het vrouwenkorps, willige prooi van womanizer Westerling, wijst Bax op het belang van fotografie. Vanaf dat moment maakt hij duizenden foto’s, ook van excessen. De foto’s en negatieven worden zeer zorgvuldig opgeborgen.
Als hij Sarina weer spreekt verklaart die hem haar liefde, maar het kan niets worden. Hij blijft haar herinneren aan de moord op haar vader en daarvoor zou ze hem op den duur gaan haten. Tijdens een actie op Java wordt Arya op nieuw gevangengenomen, maar Bax weet haar weer te redden. Kort daarna wordt hij zwaargewond. Sarina en Arya helpen hem verplegen en als hij weer wat beter is beloont hem Arya hem in het ziekenhuis op een wel heel bijzondere manier voor het redden van haar leven.
De plotselinge dood van de Nederlandse opperbevelhebber Generaal Spoor in 1949 leidt tot allerlei geruchten en complottheorieën, waarbij zelfs de naam van Prins Bernhard opduikt. Bax helpt te bewijzen dat Spoor was vergiftigd, maar het dossier wordt verdonkeremaand. Kaasje voor mensen als Tomas Ros en Gerard Aalders. Hier ontpopt Vis zich weer helemaal als thrillerschrijver.
Uiteindelijk wil Sarina toch wel met Jan trouwen, maar haar verandering van mening wordt helaas niet verklaard.
Een historisch verantwoord verhaal, dat leest als een spannend boek. Alleen de vergiftiging van Spoor kan niet worden gestaafd. De auteur laat de excessen van beide zijden zien, zonder een oordeel te vellen. In een epiloog legt hij nog een link naar de moordpartijen na de kudeta van 1965 op Chinezen en communisten.
Vooral een spannend avonturenverhaal dat de lezer tevens van informatie voorziet over een turbulente periode in de na-oorlogse Nederlandse geschiedenis.
Aan dit boek is op 2 november 2016 tevens aandacht besteed in het programma Puur Cultuur van MeerRadio. Het geluidsfragment kunt u hieronder aanklikken.