Chris Hietland & Gerrit Voerman – 10 over rood 50 jaar later. ISBN 978-90-5875591-9, 294 pagina’s, € 22,50. Amsterdam: Boom 2016.
Hoe de radicalen de macht grepen in de Partij van de Arbeid.
Op 3 oktober 1966 verscheen het manifest Tien over rood, geschreven door een achttal ontevreden PvdA-leden. Zij wilden de partij minder behoudend en radicaler maken. De titel was ontleend aan het aan het biljartspel: Alleen over rood kan een punt worden gemaakt. De auteurs waren Han Lammers (journalist bij De Groene Amsterdammer), Hans van den Doel (wetenschappelijk medewerker bij de Gemeente Universiteit van Amsterdam, Tom Pauka (VARA-medewerker en bedenker van de titel), André van der Louw (perschef van de VARA), Rob de Rooi (werkzaam bij de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA), Arie van der Zwan (een linkse econoom), Arie van der Hek (voorzitter van de Federatie van Jongerengroepen in de PvdA) en Reinier Krooshof (student).
Het geschrift bood een alternatief politiek programma voor de PvdA met tien radicale programmapunten, gevolgd door een toelichting. Men wilde vergaande inkomens- en vermogensnivellering, afschaffing op termijn van de monarchie, medezeggenschap voor de arbeiders, verhoging van de ontwikkelingshulp, erkenning van de DDR en vertrek uit de NAVO als Portugal lid bleef. Het verkiezingsprogramma van de PvdA moest een minimum bevatten zonder de uitvoering daarvan de partij niet aan een coalitiekabinet deel zou nemen.
Met de presentatie van Tien over rood trad Nieuw Links, met initiatiefnemer het jeugdig partijbestuurslid Jan Nagel (ja, ja; AK) voor het eerst naar buiten. De bedoeling was niet zich af te splitsen, maar de strijd binnen de partij te strijden. Dit boek laat zien hoe die strijd werd gestreden en veelal leidde tot acceptatie van een aantal ideeën van Nieuw Links, maar er ook voor zorgden dat velen van de voorlieden, welbespraakte ‘nieuwe vrijgestelden’ en vergadertijgers, gesteund door onder meer de VARA, op het pluche binnen de partij belandden. Het mooiste voorbeeld hiervan is André van der Louw, die het tot partijvoorzitter bracht, en daarna tot burgemeester van Rotterdam en minister. Het bleek niet eens nodig om de partijleiding in een bus over een gladde Afsluitdijk te laten rijden. De aflossing van de wacht verliep vrij gladjes en zo kreeg de partij een ander soort academici aan de leiding, geen juristen maar politicologen en sociologen, aangevuld met welzijnswerkers. En zo ging Nieuw Links deel uitmaken van het partij establishment. Men had echter weinig affiniteit met de ‘gewone PvdA-kiezer’.
Partijleider Joop den Uyl liet het gebeuren ondanks aandringen van partijprominenten als Max van der Stoel om de Nieuw Linksers uit de partij te zetten. Niet iedereen was hem daarvoor dankbaar. Zo werd geopperd om hem Gouverneur van Suriname te maken.
Een groot aantal Nieuw Linksers van het eerste uur heeft bijgedragen aan deze bundel. Dat heeft geleid tot een aantal interessante inkijkjes in het wel en wee van de partij, maar ook, en dat is bijna niet te voorkomen, aan een aantal herhalingen. Nieuw Links was geen formele organisatie, maar men kwam regelmatig bij elkaar om partijbijeenkomsten ‘voor te koken’. Regelmatig wordt er over een ‘vriendenclub’ gesproken. Het waren ‘jongens’ onder elkaar, de ‘excuustruzen’ kwamen pas later in de partij aan bod.
Thans overheerst teleurstelling. Men verwijt Wim Kok de ideologische erfenis van de partij te hebben verkwanseld. Volgens Van der Zwan heeft de PvdA door op te schuiven naar rechts de opkomst van de SP mogelijk gemaakt.
Persoonlijk heb ik genoten van het stuk van Tom Pauka over onbetamelijkheid binnen en buiten de politiek. Het stuk van Bert Middel over het overnemen van de macht door Nieuw Links in Groningen is een verhelderend voorbeeld en zou meer dergelijke studies, met aandacht voor de vervanging van afspiegelingscolleges door programcolleges, moeten stimuleren.
Dit bijzonder verhelderend boek is een must voor iedere geïnteresseerde in de Nederlandse politieke geschiedenis.
Aan dit boek is op 8 februari 2017 tevens aandacht besteed in het programma Puur Cultuur van MeerRadio. Het geluidsfragment kunt u hieronder aanklikken, het begint met dit boek.