Colson Whitehead – De ondergrondse spoorweg. Vertaald uit het Engels (The Underground Railraod) door Harm Damsma en Niek Miedema. ISBN 978-90-254-4912-4. 347 pagina’s, €21,99. Amsterdam: Atlas Contact 2017.
Slavin op weg naar de vrijheid.
Cora, een obstinate slavin op een katoenplantage in Georgia, leidt een hels leven. Dat leven wordt nog erger als haar baas overlijdt en zijn zoons zijn slavenbezit erven. James is vriendelijk, Terrance hard en kil. En juist Terrance neemt op een dag de macht van zijn broer over. Vanaf dat moment is zware mishandeling aan de orde van de dag. Tot overmaat van ramp laat de broer zijn oog op Cora vallen, haar gebrek aan onderdanigheid amuseert hem. Als Caesar, een van de mannelijke slaven, Cora vraagt met hem naar het ‘Vrije Noorden’ te vluchten – ze zou geluk brengen omdat ook haar moeder eens succesvol is vertrokken – besluit ze met hem de benen te nemen. Ze weet dat ze het er niet levend af zal brengen, als ze wordt opgepakt, maar toch wil ze het risico nemen.
Als Cora en Caesar in de nacht vertrekken staat ze een ongewisse reis te wachten. Ze moeten vele kilometers lopen, en ontdekken na enige tijd dat er jacht op hen wordt gemaakt, maar ze zetten door. Ze zullen naar het noorden reizen met ‘de ondergrondse spoorweg’. Die spoorweg wordt bemand door mensen die hen de vrijheid gunnen: boeren die hen een stuk in overdekte karren vervoeren, ondergrondse wagons met onbekende bestemming en allerlei goodwill-rijders die tegen slavenhandel zijn. Eenvoudig is het niet, de patrouille zit hen op de hielen en de Ondergrondse Spoorweg is niet overal onzichtbaar. Ze redden het, dat moge duidelijk zijn. Vrijheid is de kern van het boek.
Colson Whitehead (1969) groeide op in Manhattan en debuteerde in 1999 met De intuïtionist. Hij is genomineerd voor de Pulitzerprice, de PEN/Faulkner Award en de National Critics Circle Award. Hij kreeg weliswaar voor dit boek de National Book Award, maar wat aanzienlijk meer invloed had, was het feit dat Oprah Winfrey dit boek selecteerde voor haar Book Club 2.0. En alsof dat niet genoeg was, zette president Obama – toen hem op het eind van zijn ambtsperiode gevraagd werd of hij ook tijd had gehad om ‘gewone’ boeken te lezen – dit boek op de lijst van zijn top tien. Een presidentiële erfenis die slechts weinig auteurs ten deel gevallen is.
Het is opmerkelijk. Onlangs recenseerden wij Gewone helden, de Dutch-Paris ontsnappingslijn 1942-1945. Ook in dat boek gaat het over mensen die hun leven riskeren om anderen te helpen, in dit geval om te vluchten voor de nazi’s. En al even onlangs werd Weg naar huis bejubeld, een indrukwekkende slavernijroman, waarin zelfs mensen uit de Ashantiwereld figureren, die ook in dit boek als de ‘sterkste slaven’ gewild zijn.
Cora en Caesar worden gevolgd in hun geschiedenis naar de vrijheid. En hoezeer de lezer ook meeleeft tijdens hun overlevingstocht, het zal duidelijk zijn dat deze mensen symbool staan voor alle slaven. Zij vertegenwoordigen de geschiedenis van de slavernij in Amerika, en vormen een levende aanklacht tegen de eeuwen van uitbuiting.
Daarnaast maakt de auteur ook duidelijk dat Cora en Caesar – in hun allegorische rol – er nog lang niet zijn, als ze in het Vrije Noorden aankomen. Want de ketenen van de slavernij zijn hen weliswaar ontvallen, maar ze zijn en blijven zwart. Zwart in een land waar talloze blanken zich superieur achten ten aanzien van de gekleurde medemens. Er staat hen nog een lange weg te gaan.
Dit sublieme boek is het lezen meer dan waard.