Paul Auster – 4321. Vertaald uit het Engels (4321) door Ronald Vlek. ISBN 978-90-234-5487-8, 941 pagina’s, € 24,99. Amsterdam: De Bezige Bij 2017.
Jongen groeit op en wordt volwassen, wat de schrijver op vier verschillende manieren laat verlopen.
Het inleidende hoofdstuk gaat over Isaac Reznokov, zijn opa en diens zoons. Archibald  kwam in 1900 per schip naar Amerika. Hij was een Russische jood. Als bij de immigratiedienst zijn naam wordt gevraagd, zegt hij in het Jiddisch: Ich hob fargesn! De ambtenaar noteert Ichabod Ferguson en zo heet hij dan voortaan in Amerika. Op 3 maart 1947 wordt de hoofdpersoon Archibald Ferguson geboren. Zijn ouders zijn Rose en Stanley Ferguson. De schrijver laat Archibald (Archy) vier verschillende paden volgen. Het zijn vier identieke Archy’s, vier jongens die fysiek hetzelfde zijn. Toch leiden ze vier parallelle, maar verschillende levens. De schrijver heeft het vorm gegeven door vier verhaallijnen te gebruiken. Zo maken we Archy 1 steeds mee in de hoofdstukken 1.1, 2.1, 3.1 enz. Archy 2 in de hoofdstukken 1.2, en 2.2. Dit is heel overzichtelijk, maar toch moet de lezer wel steeds omschakelen.
Paul Auster (1947) is een bekende en populaire Amerikaanse schrijver. Zijn eerste boeken waren detectives. Hij woonde enige tijd in Frankrijk. Eenmaal terug vertaalde hij Franse literatuur. Zijn romans bevatten vaak autobiografische elementen. Daarnaast speelt toeval een grote rol. Dat is in de roman 4321 ook het geval.
De verschillende Archy’s tonen veel overeenkomsten. Ze zijn heel sportief. In het ene verhaal in honkbal, in een ander basketbal. Archy is steeds een echte uitblinker. Hij is intelligent en gaat studeren. Hij heeft een heel goede band met zijn moeder die steeds fotografe is. Met zijn vader is de band matig tot uitgesproken slecht. De seksualiteit domineert zijn leven. Zijn grote liefde is Amy. De relatie met haar is steeds verschillend. Soms is ze zijn geliefde, soms zijn vriendin en in een ander verhaal zijn halfzus.
Wat de schrijver met deze roman laat zien is dat het leven niet voorspelbaar is en dat het toeval een grote rol speelt. Het gaat om wat als dit of dat anders was gelopen? Hoe zou het dan zijn gegaan? Twee voorbeelden van het toeval. Verhaal twee telt maar twee hoofdstukken. Archy gaat tijdens een zomerkamp in een heftig onweer naar buiten en wordt door de bliksem getroffen en sterft terplekke. Als hij niet… Archy gaat met een paar vrienden naar een verkeerde kroeg. Hij kende dit café niet. Er ontstaat buiten hun schuld een vechtpartij met grote gevolgen. Arrestatie, rechtszaak, advocatenkosten en het intrekken van zijn beurs van de Princeton universiteit. Ineens gebeurt er zo iets, met grote gevolgen. De roman laat dit op deze manier heel duidelijk zien.
In alle verhaallijnen is seks voor Archy van groot belang. Het is bijna een verslaving. Hij is er ook vroeg bij. Met Amy, de liefde van zijn leven, heeft hij op vijftienjarige leeftijd zijn eerste ervaring. Er was verwarring. Twee maagden die elkaar inwijdden met maar een vaag benul van wat ze aan het doen waren. Dit staat in verhaal één en met Amy ontstaat een lange relatie met veel seks. In alle andere verhaallijnen heeft hij talrijke bedpartners. Als hij een tijdje zonder is gaat hij zelfs naar een hoertje. Dat bevalt zo goed, dat hij geregeld terugkomt. Hij heeft echter te weinig geld. Daarom steelt hij boeken die hij doorverkoopt. Hij wordt betrapt en komt voor de rechter. In verhaal drie krijgt hij een mannelijke bedgenoot. Ook dat bevalt. Hij blijkt biseksueel te zijn, want de vrouwen blijven aantrekkelijk voor hem.
In alle verhaallijnen is Ferguson bezig met schrijven en literatuur. Hij schrijft in bladen en vertaalt uit het Frans. Ook schrijft hij verhalen. Een van die verhalen staat in zijn geheel in de roman. Het is een geestig verhaal over schoenen. Daarnaast leest hij veel. Leerzaam voor de lezer is dat veel schrijvers en boeken worden besproken, soms heel uitgebreid. Zijn geleerde tante Mildred stuurt hem voortdurend goede literatuur. Hij gaat enige tijd naar Parijs waar hij een kamer krijgt van een vriendin van Mildred. Ze geeft hem boeken en ze geeft hem les.
De stukken over literatuur zijn nogal forse grote uitweidingen over onderwerpen die de verhaallijn behoorlijk onderbreken. Hij bespreekt steeds uitgebreid wat er in Amerika en in de wereld in de jaren vijftig, zestig gebeurt. Heel breedvoerig schrijft hij ook over zijn sporten, tot in het detail. Ook films komen ter sprake. Zo worden bladzijden lang de films van Oliver Hardy en Stan Laurel besproken.
Deze is een interessant experiment met een ingenieuze compositie en een vernuftig slot. De Ferguson uit verhaal vier besluit een roman te gaan schrijven. Als hij de opzet beschrijft blijkt het om een roman te gaan die 4321 gaat heten. De denkbeeldige Fergusons zouden een voor een sterven en daarna zou hij weer alleen zijn met zichzelf, de laatst overgeblevene. Vandaar de titel 4321.Op deze manier wordt aan het eind nog even uitgelegd hoe het boek in elkaar zit. Hoe bijzonder het boek ook is, en hoe goed geschreven, de vraag blijft kun je dit de lezer aandoen?
Interessante, maar wel wat trage roman.