Uilenspiegel in de Dertigjarige Oorlog
Beschrijvingen van een roerige en verwarrende periode in Duitsland. Hoofdpersonen zijn Frederik en Liz, korte tijd koning en koningin van Bohemen. Protestanten en katholieken bestrijden elkaar en Tijl Uilenspiegel duikt overal op.
Wat wilde de schrijver eigenlijk met dit boek? Een goede indruk geven van de Dertigjarige oorlog, een godsdienstoorlog (1618 – 1648) of het levensverhaal van Tijl Uilenspiegel? Het eerste is goed gelukt, het tweede veel minder. Tijl is niet meer dan een randfiguur die er wel voor zorgt dat het af en toe een amusante roman is. We krijgen echter geen compleet beeld van Tijl Uilenspiegel. Auteur
Daniel 3
Daniel Kehlmann (1975) is een zeer succesvol Duits schrijver. Hij schreef de romans F en Roem, maar werd beroemd door zijn historische roman Het meten van de wereld. Dit boek had een enorme oplage en werd ook buiten Duitsland bekroond. Wat vooral opviel was de lichte toon en de humor, tot dan toe ongewoon voor een Duitse roman. Beide elementen zijn ook in dit boek volop aanwezig. De roman werd in Nederland zeer goed ontvangen en door de boekverkopers van DWDD tot de beste roman van november verkozen.
Verhaallijnen
Deze roman bevat vele losse verhalen die nauwelijks samenhang vertonen. Het gaat steeds om fragmenten die in verschillende tijden spelen, heden en verleden wisselen elkaar steeds af. Daarom leest het boek als een bundel verhalen. Het belangrijkste verhaal is dat van Frederik die van keurvorst van Palts koning werd van Bohemen met als residentie Praag. Al na een jaar moest hij met zijn vrouw vluchten naar Den Haag omdat zijn leger was verslagen. Ze proberen weer terug te keren naar Praag. Er is ook de grappige vertelling over de dikke graaf die Tijl naar het hof van de keizer in Wenen moet brengen. Tenslotte gaat het over enkele geleerden die op zoek zijn naar een draak om met diens bloed het geneesmiddel tegen pest te kunnen maken. En steeds is daar ineens Tijl Uilenspiegel in alle verhalen kort aanwezig.
Tijl
We leren Tijl Uilenspiegel kennen als rondtrekkend kunstenmaker en als hofnar. Al heel jong vlucht hij uit zijn geboortedorp met zijn vriendinnetje Nele. Ze worden als broer en zus. Ze sluiten zich aan bij artiesten die in verschillende steden hun kunsten vertonen. Tijl en Nele leren acrobatiek en danskunst. Hij is ook goed in koordansen en jongleren. Later wordt Uilenspiegel hofnar, onder andere bij koning Frederik in Den Haag. Eigenlijk is Tijl heel onaardig en vrij grof in zijn manieren. Als hij de dikke graaf ontmoet zegt hij:Waarom ben je zo vet? Er is toch niets te vreten. Hoe doe je dat? Opgesloten in een ingestorte mijn zegt hij tegen een stervende makker: Zie ik er uit als een paap? Biecht maar bij je opoe. Ook bij vorsten is hij brutaal, maar als nar is dat toegestaan.
Oorlogsgeweld
Naast de vele humor kent de roman ook zeer realistische fragmenten die handelen over het oorlogsgeweld. Als Tijl een legerkamp nadert wordt hij met zijn metgezellen overvallen door een doordringende stank. Deze blijkt afkomstig te zijn van een berg met uitwerpselen van duizenden soldaten. In het kamp is het bijna nog erger door de talrijke lijken en de zieken en gewonden. Tijl moet er van kokhalzen. De omstandigheden in die tijden worden door de schrijver bepaald niet geromantiseerd. Het reizen is soms heel zwaar. Ze slapen vaak in de openlucht in de regen, liggend in de blubber. De auteur beschrijft het allemaal zeer gedetailleerd.
Deze roman is zeer afwisselend, zowel op het gebied van de onderwerpen als de stijl. Soms is het saai en langdradig, soms zijn de dialogen wat lang, maar er zijn ook flitsende gedeeltes vol humor en spanning. Voor geïnteresseerden in geschiedenis is het bovendien een leerzaam boek over de Dertigjarige Oorlog. De waanzin daarvan komt sterk naar voren: enkele vorstelijke personen jagen vanwege hun machtswellust duizenden soldaten de dood in.
Een zeer bijzonder boek
Daniel Kehlmann – Tijl. Uit het Duit vertaald (Tyll) door Josephine Rijnaarts. ISBN 978-90-2140-815-6, 352 pagina’s, € 19,99. Amsterdam: Querido 2017.