Luther tussen paus en Bijbel
Het leven van Luther tussen 1517 en 1522, waarin langzamerhand het protestantisme ontstaat.
Weer een boek over Luther, het zoveelste. Wat voor nieuws valt er nog te zeggen over deze hervormer? De schrijver koos ervoor niet het gehele leven te beschrijven, maar slechts de roerigste jaren. Het is de tijd van de 95-stellingen en van de vele disputen met kerkelijke leiders en theologen over het gezag van de paus en de Bijbel.
Auteur
Craig Harline (1956) , geboren en getogen in Californië, schrijft en doceert voornamelijk over het religieus leven in West-Europa tijdens de Reformatie. Hij is hoogleraar aan de Brigham Young University. In 2016 verscheen het veelgeprezen Jacobs vlucht, één van de vijf boeken op de shortlist van de Libris Geschiedenis Prijs 2017.
Broeder Martinus
In het eerste hoofdstuk komt de schrijver direct al met iets verrassends. Over Luther bestaan enkele bekende legendes. De bekendste gaat over het onweer. Maarten kwam terecht in een hevige onweersbui en deed de gelofte om kloosterling te worden. Harline komt met een andere reden. Hij acht het mogelijk dat Luther bij een duel van studenten iemand heeft gedood. De stedelijke autoriteiten zagen hem daarom graag in een klooster verdwijnen. Luther wilde zich door het intreden in het klooster volledig aan God te wijden en zo zijn ziel redden. Hij werd een zeer fanatieke monnik die voortdurend boete deed, maar hij bleef onrustig en zich een zondaar voelen voor wie geen verzoening mogelijk was.
Stellingen
Heel helder zet Harline uiteen wat het opstellen van stellingen voor functie had. Het uitschrijven van een aantal stellingen voor een dispuut was voor een hoogleraar theologie de beste manier om zijn gedachten over een bepaald onderwerp te ordenen. Luther had al eerder 99 stellingen geformuleerd voor een dispuut over de scholastieke theologie. De bekende 95 stellingen handelden over de aflaat en de functie van de paus.
Harline behandelt verscheidenen stellingen. De stellingen in de universitaire wereld werden slechts in kleine aantallen gedrukt en waren opgesteld in het latijn. Bij de 95 stellingen ging dat heel anders. Ze werden verspreid door Luthers vrienden en verscheidene drukkers brachten ze in grote aantallen en in de Duitse taal uit. Ze dachten hier veel geld mee te verdienen. De grote ophef die ontstond was dus niet veroorzaakt door Luther zelf.
Verweer
Verscheidene keren werd Luther ter verantwoording geroepen. In Augsburg ging hij in debat met kardinaal Cajetanus. Eigenlijk wilde deze alleen maar dat Luther zijn stellingen zou intrekken. Toch gingen ze in debat over een paar stellingen. Luther wilde bewijzen uit de Bijbel dat hij onjuistheden sprak. De kardinaal werd razend. Binnen de kortste keren begon de kardinaal te schreeuwen. Hij dreigde hem met de ban en een interdict (verbod om de sacramenten te ontvangen). Dankzij een keizerlijk vrijgeleide kon Luther veilig naar huis. In Leipzig had hij een dispuut met Johann Eck, een zeer geducht tegenstander die hem behoorlijk in het nauw dreef. De schrijver beschrijft dit dispuut zeer uitvoerig en gedetailleerd. Dat geldt ook voor de rijksdag in Worms waar Luther zich moest verantwoorden tegenover de keizer en weer met Eck debatteerde. Hij bleef zich beroepen op de Schrift. Uitspraken van kerkvaders, besluiten van concilies en beslissingen van de paus waren ondergeschikt aan de Bijbel.
Frederik de Wijze
Frederik III, keurvorst van Saksen, bijgenaamd de Wijze had in Wittenberg de universiteit gesticht. Het was een progressieve universiteit waar ook plaats was voor de humanistische filosofie. Luther was er hoogleraar Bijbelwetenschap. Door de bescherming van Frederik was hij gevrijwaard van de brandstapel. Frederik zorgde ook voor een vrijgeleide naar de rijksdag in Worms. Op weg naar huis werd Luther in opdracht van Frederik ontvoerd en gevangen gezet in kasteel de Wartburg. Dit alles om hem te beschermen. Ze hebben elkaar nooit ontmoet. Wel ontmoette Frederik in Keulen Erasmus om deze te raadplegen over de ideeën van Luther. Erasmus was van oordeel dat een rechtbank van meer geleerden dan bisschoppen over Luther moest oordelen.
De auteur is er weer in geslaagd een interessant en goed leesbaar boek te maken. Inderdaad bevat het geen groot nieuws, maar door goed bronnenonderzoek komt de schrijver tot enkele verrassende ontdekkingen. De leesbaarheid is ook bevorderd door een goed inlevingsvermogen. Hij laat duidelijk zien hoe vermoeiend het reizen was in die tijd. Luther ging vaak te voet en was dan dagenlang onderweg. Het inleidende hoofdstukje beschrijft de gang van zaken in een herberg. Tussen de gasten is ook een ridder met een rode kap en een lang zwaard. Het is Luther die als vogelvrijverklaarde in vermomming moest reizen. De schrijver maakt er een amusant verhaal van.
Luther van heel dichtbij.
Craig Harline – Wereld in wanorde. Maarten Luther en de geboorte van de Reformatie. Vertaald uit het Engels (A World Ablaze. The Rise of Martin Luther and the Birth of the Reformation) door Jeske Nelissen. ISBN 978-94-6004-341-3, 334 pagina’s, € 24,95. Nijmegen: Vantilt 2017.