Verzonnen concentratiekamp
De voorzitter van de Spaanse gedeporteerden naar nazikampen heeft daar nooit gezeten.
Enric Marco (1921) werd na de dood van Franco (1975) secretaris generaal van de opnieuw opgerichte Spaanse anarchistische partij CNT. Echter, zowel tijdens de Spaanse burgeroorlog als gedurende het dictatoriale Franco-bewind dat daarop volgde, leverde hij nooit daadwerkelijk anarchistische strijd of was zelfs maar lid van de Confederación Nacional del Trabajo. Hij leidde een gewoon leven als monteur in een garage in Barcelona en kon op geen enkele revolutionaire daad bogen. Hij had zijn strijd tegen Franco gewoonweg verzonnen.
Nadat eind jaren zeventig de CNT instortte en Enric Marco opstapte zoog hij een concentratiekamp-verleden uit zijn duim en werd voorzitter van de Amical de Mauthausen. De Spaanse vereniging van concentratiekampslachtoffers.
De toen al gepensioneerde Marco wist iedereen om de tuin te leiden en werd pas in 2005 ontmaskerd. Als er een functie van die aard had bestaan was Enric Marco beslist voorzitter geworden van een club van fantasten. Hoe was het mogelijk dat deze man zoveel jaren heel Spanje voor de gek kon houden?
Enric Marco timmerde stevig aan de weg. Hij beweerde in het concentratiekamp Flossenbürg bij München gezeten te hebben waar hij de verschrikkingen van de nazibeulen onderging. Marco gaf voor radio en televisie en op talloze middelbare scholen als ook tijdens herdenkingen in Duitse en Oostenrijkse concentratiekampen met groot succes hartstochtelijke lezingen en toespraken over het kwaad van het fascisme. Toehoorders waren steevast zwaar onder de indruk van al zijn verhalen. Niemand rook de minste onraad. Men vond het prachtig hoe de mediagenieke Marco aandacht vroeg voor de slachtoffers van de holocaust.
Marco had zich voor dit alles goed gedocumenteerd en studeerde als extraneus geschiedenis. Hij had altijd zijn vlotte babbel klaar en niemand twijfelde aan de man die in 1941 vrijwillig als metaalbewerker naar Kiel was gereisd om een aardig salaris te verdienen. Daar had hij weliswaar korte tijd in de gevangenis gezeten wegens een onduidelijk aanklacht van staatsgevaarlijke activiteiten, maar een concentratiekamp had hij nooit van binnen gezien. Na een jaar was Marco weer teruggekeerd naar Barcelona en werkte weer in de garage.
Auteur
Javier Cercas (1962) is professor Spaanse literatuur aan de Universiteit van Girona. Van hem verscheen eerder Anatomie van een moment over de coup van 23 februari 1981.
In deze non-fictie roman beschrijft de auteur op beklemmende wijze hoe Marco zijn hele leven bij elkaar fantaseert, voortdurend van achternaam wisselt en zijn leugens bijeenhoudt door hele en halve waarheden toe te voegen. Het boek ontstond uiteindelijk door hem urenlang op film te interviewen. Hierbij is de schrijver zich er voortdurend van bewust dat hij het gevaar loopt zich te laten beetnemen door de aalgladde en doortrapte oplichter die de 90 jaar inmiddels is gepasseerd. Hoe dit kat-en-muisspel verloopt wordt uitvoerig beschreven.
Uiteindelijk is het hoogtepunt het onderzoek van de historicus Benito Bermejo die argwaan krijgt. Hij ontmaskerde in 2005 Marco als charlatan. Er ontplofte in Spanje een bom.
Afgezien van het buitengewoon spannende relaas komt de lezer ook veel te weten over de Spaanse geschiedenis vanaf de burgeroorlog tot heden. Het boek sluit in die zin goed aan bij het hier eerder besproken boek van George Orwell Saluut aan Catalonië.
Dit is een historisch toegankelijk en informatief boek en zal daarnaast bij iedereen in de smaak vallen die zich afvraagt hoe het mogelijk is dat één man zoveel jaren lang een natie voor de gek kon houden.
Javier Cercas – De bedrieger. Vertaald uit het Spaans (Casa del traductor) door Jos den Dekker. ISBN 978-90-445-3795-6, 480 pagina’s, € 24,99. Amsterdam: Uitgeverij De Geus 2017.