Dochter ontleedt het leven van haar vader
Communisme beheerste gezinsleven.
Als Jolande Withuis andere mensen over haar vader hoorde praten werd ze altijd weer verrast door de toon van respect en genegenheid die uit hun woorden sprak. ‘De naam van Berre Withuis werd bij ons thuis met groot respect uitgesproken’ zegt schrijver Ad ten Bosch als ze hem op het station tegenkomt.’ En: ‘Een anarchist met een gouden hart’, zo werd hij bij hem thuis beschreven. In het bij ontmoetingen veelgehoorde: ‘Ben jij de dochter van Berry Withuis?’ klinkt altijd blijde verrassing door. Jolande realiseert zich dat haar vader voor mensen buiten het gezin waarin ze opgroeide een heel andere man moet zijn geweest dan de vaak stroeve communist die zíj als vader kende. Ze bewonderde hem, vereerde hem zelfs, maar ze heeft hem niet echt gekend. Na zijn dood besluit zij een zoektocht te beginnen naar het wezen van haar vader, de man wiens politieke overtuiging – nadat zij hem aanvankelijk volgde en zich zelfs opgaf als lid van de CPN – leidde tot de breuk tussen vader en dochter.
Jolande groeide op met vaders regels: ‘De enige goede Duitser is een dode Duitser’ (vader had in een kamp gezeten), voorzichtig zijn met je taalgebruik en germanismen altijd vermijden want dan was je moreel een klein beetje Duitser. Werkgevers en werknemers werden omschreven als ‘kapitaal’ en ‘arbeid’, de Hongaarse Opstand van 1956 was een ‘contrarevolutie’ en ga zo maar door. Het kind (en het hele gezin) groeide op in armoede, bezit was burgerlijk en daarmee afkeurenswaardig. Dat Jolande door deze overtuiging allerlei aardige dingen als feestjes op school moest mislopen vond ze ook zelf heel normaal. Een mens moest er wat voor overhebben om in de partij mee te mogen draaien. Want de CPN legde de gezinnen die lid waren een streng regime op en drong hen daardoor in een isolement. De Tweede Wereldoorlog was weliswaar voorbij, maar voor de CPN’ers heerste de Koude Oorlog.
Auteur
Jolande Withuis (1949) was tot 2014 verbonden aan het NIOD. Ze schrijft voor de Volkskrant, NRC Handelsblad en Trouw. Zij schreef onder meer Weest manlijk, zijt sterk, een biografie over verzetsman Pim Boellaard, die werd bekroond met de Grote Geschiedenis Prijs 2008 en de Erik Hazelhoff Biografieprijs 2010. In 2016 verscheen haar bestseller, de biografie Juliana. Koningin in een mannenwereld.
Vader Berry Withuis was schaakjournalist en speelde schaaksimultaanwedstrijden. Na zijn carrière bij De Waarheid werkte hij freelance. ‘Het schaken genoot bij vader – althans die indruk deed zijn dochter ook over hem schrijvende op – bijna nog meer aanzien dan het communisme.’
Grappig voorbeeld: bij iedereen die hem kende als fervent communist heerste de mening dat zijn zoon Max genoemd was naar Marx en de hond die Fide heette naar Fidel. Maar nee, Max was echter genoemd naar wereldkampioen Max Euwe en Fide naar de wereldschaakbond. In het gezin werd genegenheid niet getoond, ook dat was burgerlijk. ‘De knuffels waren voor de hond,’ noteert de dochter zonder verwijten.
De auteur schreef geen biografie. Ze heeft een portret geschreven. De titel ‘Raadselvader’ geeft precies aan hoe ze haar vader zag. Als een man die op een zwartwitportret deels in het licht, deels in het donker zat. Ze heeft de duistere kanten belicht, maar haar geliefde vader toch ook zijn eigen geheimen laten houden.
Een schitterend boek. Mooie analyses, een empathische blik op een vader die haar bestaan niet alleen als kind beheerst heeft, maar ook zijn stempel zette op de rest van haar schrijvende en onderzoekende leven.
Jolande Withuis – Raadselvader. Kind in de Koude oorlog. ISBN 978-94-0310-600-7. 254 pagina’s, €19,99. Amsterdam: De Bezige Bij 2018.
Dit boek werd tevens besproken in het programma Puur Cultuur van 28 maart 2018 op MeerRadio. Het geluidsbestand kunt u hier aanklikken.