Wat leert Dietrich Bonhoeffer ons?
Bonhoeffer ( 1906-1946), die omkwam in een concentratiekamp, wordt getoond als ‘Lebemeister’, iemand die je leert hoe je leven moet. Het boek bevat veel citaten uit preken, brieven, boeken en gedichten.
De eerste drie hoofdstukken bespreken het standpunt van Bonhoeffer over een ‘religieloos christendom’. Zijn mensbeeld komt ter sprake: mondig en niet afhankelijk. Veel aandacht is er in de volgende hoofdstukken voor de werking van de heilige Geest, het gebed en meditatie. Interessant is het hoofdstuk over monastieke spiritualiteit. Indrukwekkend zijn de gedichten van Bonhoeffer. In de epiloog laat de schrijver duidelijk zien wat de betekenis is van Bonhoeffer in onze tijd.
Auteur
Kick Bras (1949) is emeritus protestants predikant. Hij is een bekende in christelijk mystieke kringen. Hij is betrokken bij het platform Vacare voor meditatief leven in en vanuit de PKN. Aan het Titus Brandsma Instituut in Nijmegen is hij onderzoeker naar spiritualiteit. Zijn publicaties zijn talrijk. Enkele voorbeelden: Werken met spiritualiteit (redactie), Tussen Hemel en Aarde, Mystiek Dagboek, Oog in oog.
De religieuze mens tegenover de mondige, onafhankelijke mens
Bonhoeffer formuleert het begrip religie als de zelfgenoegzame denkbeelden van brave burgers die hun eigen leven niet willen veranderen. God is een redder in de nood die moet ingrijpen als de mens tekortschiet. God als stoplap. Het gaat om het persoonlijk zieleheil in het hiernamaals. De moderne mens is mondig en kent geen afhankelijkheid. Hij neemt zelfstandige beslissingen in alle verantwoordelijkheid. Hij vraagt niets aan God, maar wordt wel bemoedigd en uitgedaagd. Bidden tot God is niet het oplepelen van een verlanglijstje maar meebidden met Jezus (het Onze Vader). We zijn partner van God.
Heilige Geest, gebed en meditatie
Spiritualiteit is direct verbonden met Spiritus Sanctus, de Geest van God. De leiding van de Geest ontvang je door meditatie. Mediteren eist veel zelfdiscipline. Dagelijks moet je de tijd nemen om stil te worden en je te concentreren op een Bijbeltekst. De tekst moet je laten bezinken om te begrijpen wat God te zeggen heeft. Biddende omgang met de Bijbel is de manier om open te gaan voor de inspiratie de kracht en de leiding van de Geest. De Geest werkt in onze harten zo, dat we geloven in de boodschap van het evangelie en daardoor veranderen.
Monastieke spiritualiteit
De protestante Bonhoeffer zag in het monastieke leven een voorbeeld om de kerk te hervormen. Hij verlangde naar een kerk die een echte gemeenschap was. Een broederschap waar men voor elkaar instaat, elkaar vergeeft en er is voor de ander. Predikanten zouden opgeleid moeten worden aan een predikantenseminarie. Aan zo’n kerkelijk-kloosterlijke school moeten de zuivere leer, de Bergrede en de cultus ernstig genomen worden. Het herstel van de kerk komt voort uit een soort van nieuw kloosterleven, dat met het oude alleen een compromisloos leven volgens de Bergrede in de navolging van Christus gemeen heeft.
Teksten
Een sterk punt in dit boek is het citeren van teksten. Bonhoeffer zelf aan het woord laten is vaak indrukwekkend. Een apart hoofdstuk is gewijd aan zijn voorkeur voor bepaalde muziek en kerkliederen. Daarnaast is er ook aandacht voor zijn gedichten. Er zijn slechts tien van zijn gedichten bewaard gebleven. Hij schreef ze in de gevangenis. Ze getuigen van zijn diepe geloofsvertrouwen en zijn overgave aan zijn naderende executie. Het laatste gedicht was voor zijn vrouw Maria. De boodschap erin is: Wat er ook gebeurt, God is met ons.
Door goede machten wonderbaar geborgen
wachten wij rustig, wat ons lot ook zij
God is met ons in de avond en de morgen,
en elke nieuwe dag is hij nabij.
De auteur geeft een helder overzicht van de Bonhoeffers theologie. Hij bespreekt het meest essentiële, maar geeft ook een compleet beeld van deze indrukwekkende man. Wat wel duidelijk wordt, is dat Bonhoeffer heel veel van ons vraagt. Ook Bras ziet de noodzaak van spirituele disciplines. We kunnen dat niet alleen. Dat kan alleen in gemeenschappen waar gebed, meditatie, liturgie, poëzie, het geestelijk lied en de muziek een rol spelen. Zo’n gemeenschap zal dan op een kloostergemeenschap lijken. Niet om de maatschappij de rug toe te keren maar om ons toe te rusten.
Bonhoeffer geeft de richting aan naar nieuwe vormen van geloofsleven.
Kick Bras – Voor het leven. De spiritualiteit van Dietrich Bonhoeffer. ISBN 978-90-435-2951-8, 224 pagina’s, € 17,99. Utrecht: Uitgeverij Kok 2018.