‘Alles’ over Bach
Grondig herziene en uitgebreide versie van het Bachboek dat de auteur in 2000 voor een landelijke drogisterijketen schreef.
Bewondering en nieuwsgierigheid
Maarten ’t Hart is een groot bewonderaar van Bach. Hij begint met een Bijbeltekst. Bach is van de schouderen opwaarts groter dan al het volk rondom hem (1 Samuel vers 23). Nooit zijn er na hem componisten opgestaan die zijn genialiteit ook maar benaderden, behalve Mozart. Elders: een der grootste genieën der mensheid. Elke dag speelt Maarten de muziek van Bach op orgel en piano, want boven alles, met heel mijn hart, heel mijn ziel, heel mijn verstand en al mijn kracht houdt ik van Bach. Het kan dus niet op. Des te meer betreurt hij het dat er verbluffend weinig bekend is over het leven van de grote musicus. ’t Hart zou zo graag willen lezen hoe hij in Leipzig te werk ging. Alleen de conflicten die hij daar had worden breed uitgemeten. Het is wel een beetje vreemd dat hij aan de ene kant zegt dat er weinig informatie is, terwijl in dit boek een opsomming wordt gegeven van de vele biografieën over Bach, bijvoorbeeld een Bach Handbuch van 1000 pagina’s en vuistdikke biografieën van Geck en Wolff. Daar voegt ’t Hart dit eigen Bachboek van ruim 300 bladzijden aan toe.
Auteur
Gedragsbioloog en schrijver Maarten ’t Hart (1944) is de zoon van een gereformeerde doodgraver. In zijn studententijd brak hij met het geloof van ‘zijn vaderen’, maar uit zijn werk en zijn zuinige mentaliteit blijkt dat hij er nooit van is losgekomen. Hij bestrijdt het feminisme en heeft een hekel aan literatuurrecensenten. “t Hart schreef een groot aantal boeken, waarvan er enkele verfilmd zijn. Hij is een hartstochtelijk liefhebber van klassieke muziek.
Een voorval in Arnstadt
Op achttienjarige leeftijd werd Bach organist in Arnstadt. Hij gaf ook les op het conservatorium. Daar had hij tegen een valsspelende leerling gezegd dat hij een Zippel Fagottist was. Meestal wordt dit vertaald als geit – fagotspeler. Als ze elkaar een keer in de stad tegenkomen valt de leerling Bach aan met een stok en eist excuses. Deze verweert zich met een degen en verwondt de leerling. Een leuke anekdote, maar de schrijver wijdt hier een heel hoofdstuk aan dat slechts bestaat uit een saaie opsomming van tientallen variaties van dit incident. Hij sluit af met de volgens hem enig juiste vertaling van ‘Zippel’. Het zou ‘lul’ betekenen. De meeste biografen waren te preuts om dit woord te gebruiken.
Karakter
Ondanks de gebrekkige kennis over Bach wijdt de schrijver wel twee hoofdstukken aan twee karaktertrekken van Bach. In Een onbehouwen man staan enkele anekdotes over de driftbuien van de grote componist. Wat opvalt is dat zijn woede veroorzaakt werd door slechte muzikale prestaties. Zo joeg hij enkele keren een dirigent weg en gooide hij soms met zijn pruik als sommige musici matig speelden. In Bach als briefschrijver komt naar voren dat deze in brieven aan hooggeplaatste personen hen bloemrijk naar de mond praatte. Bach gedroeg zich akelig onderdanig.
Cantates
Heel lovend is de auteur over de cantates. Reeds op achtjarige leeftijd hoorde hij Wohl mir, dass ich Jesum habe uit cantate 147. Hij noemt dat een van de ingrijpendste ervaringen van zijn leven. Later had hij nog zo’n ervaring, toen hoorde hij in de kerk een organist Ach, bleib bei uns, Herr Jesu Christ uit cantate 6 spelen. Een lange opsomming van zijn favoriete cantates volgt. Een stelling van Arie Eikelboom dat je de theologie van Luther moet kennen om de teksten van de cantates te snappen wordt als volgt bestreden: Wij beluisteren die cantates enkel en alleen omdat ze grandioze muziek bevatten. Ons kan de verkondiging niets schelen. Het gaat ons uitsluitend om de noten. Zo kennen we Maarten weer. Hij schreef niet voor niets Wie God verlaat heeft niets te vrezen.
Leesbaarheid
Behalve de cantates worden nog verscheidene bekende werken in aparte hoofdstukken besproken: de Mattheus Passion, de Goldbergvariaties en het Wohltemperierte Klavier. Het enthousiasme van Maarten werkt heel aanstekelijk, maar voor lezers die minder deskundig zijn ten aanzien van de technische kanten van muziek zijn deze hoofdstukken bijna onleesbaar. Bakken met weetjes, feitjes en muzikale details worden over de lezer uitgestort. Het maakt dat je snel doorbladert. Voor musici en fanatieke Bachliefhebbers moet dit een heel nuttig en soms verhelderend boek zijn.
Enthousiast geschreven boek voor de ware Bachfanaten.
Maarten ’t Hart – Johann Sebastian Bach. ISBN 978-90-2952-418-6, 304 pagina’s, € 19,99. Amsterdam: De Arbeiderspers 2018.