Bakken en braden met woorden
Weinig woorden mooier dan ‘rabarbermarmelade’.
Een boek over koken, bakken, braden en al die keukenhandelingen die tv-kijkers ademloos via het beeldscherm volgen. De ene zender zet kandidaten aan het bakken van taarten, de andere omroep bedenkt prompt een nieuwe kooktrend. En de kijkers zitten aan de buis gekluisterd en schrijven boodschappenlijstjes vol met de ingrediënten die zij nodig hebben om de kunsten van de beeldkoks te kunnen evenaren.
Gelukkig hoeven wij lezers niet naar de winkel, we staan niet met rode hoofden van inspanning en kookhitte achter het fornuis, we kunnen gewoon alleen of – leuker natuurlijk in gezelschap – onze prachtige gerechten tevoorschijn toveren. Taalgerechten, bestaande uit opzienbarende woordvondsten. We verzinnen eologismen, afkappertjes, bloemskool, eten al dente, bedenken twee- en driepansgerechten, doen aan drie-braden en bedenken mooie woorden.
Auteur
Wim Daniëls (1954) werkte enkele jaren als leraar Nederlands en Duits. Vervolgens was hij vijf jaar als tekstwetenschapper verbonden aan de Open Universiteit. Sinds 1994 is hij schrijver, taaladviseur, geziene gast bij radio en televisie en succesvol taal-cabaretier. Legendarisch was zijn optreden bij Pauw en Witteman waar hij het Koningslied, geschreven ter gelegenheid van de kroning in 2013 dusdanig ‘tanalyseerde’ dat het roemloos uiteenviel in klinkklare nonsens.
Schuif mee aan de eettafel en laat het taal-maal serveren. U begint met ‘pletters’, in een restaurant wel een amuse gueule genoemd. Het zijn bestaande woorden die, door er slechts één letter voor te zetten, een compleet nieuwe definitie behoeven. Een pletter die al in het woordenboek staat is bijvoorbeeld ‘vechtscheiding’, een echtscheiding die met veel strijd gepaard gaat. Daniëls loopt het alfabet langs en trakteert zijn lezers op nieuwe pletters. Wat voorbeelden: honderwijs, kontluchten, spantalon, toptimaal, zapparaat. Vertaald: puppycursus, scheten laten, een broek die te strak zit, beter dan best, afstandsbediening voor de televisie.
Naast de pletters zet Daniëls zijn eters ook eologismen voor: nieuwe woorden door één letter weg te halen, waarbij ik ‘tandart’ voor ‘gebitsversiering’ wel een heel fraaie vond. En zo lees je maar door. Langs de stad- en streekproducten waaruit duidelijk blijkt dat elk gehucht zijn eigen lekkernij heeft om passanten voor te zetten. De ‘Bossche Bol’ is ieder bekend, de auteur verzamelde pagina’s vol andere voorbeelden met voornamelijk drank en koek.
Wie eenmaal begint aan dit boek kan het niet wegleggen. Het is lezen met een grote glimlach, met plezier om vileine vondsten, vol herkenning en vol verbazing om nieuwe ‘gerechten’ die werkelijk tongstrelend smaken. Hoeveel nieuwe woorden van Daniëls zijn er al opgenomen in de Van Dale? Ik zou de redactie van het standaardwerk adviseren dit kookboek (en ook Daniëls’ andere werken) te bestuderen om van zijn vondsten te profiteren.
De auteur doet via Twitter, Facebook en het tijdschrift Onze Taal oproepen aan lezers om met bijdragen te komen. Hij bedankt ze achterin het boek. Feit is dat een dergelijk boek ook de lezers tot creativiteit brengt. Dat moet de auteur deugd doen. Hij zingt ergens de lof van het prachtige woord rabarbermarmelade, in klank en kleur een zoete melodie. Zelf genoot ik erg van zijn citaat van de Hongaarse Rhapsodie van de dichter J.M.W. Scheltema, die een gedicht schreef in pseudo-Hongaars. Het begint met de zin ‘Aszik vamme werc komcseggic…’ . Het pseudo-Latijn in andere regels is ook geweldig: Marcus Aurelius atliveras pergus assure augurkies laptuem datocus. Komt u er uit?
In het hoofdstuk ‘Afkappertjes’ komt de schrijver met een nieuw woord dat ik u tot nu toe onthouden heb, omdat ik daarmee wil eindigen. Doe uzelf dit boek cadeau, geniet ervan met volle teugen en realiseer u dat deze recensie is geschreven door een olifan (de allergrootste fan die er is).
Ik wacht – om de eetsfeer te blijven – likkebaardend op het volgende boek van deze auteur.
Wim Daniëls – Koken met taal. ISBN 978-94-0040-585-1, 254 pagina’s, €14,99. Amsterdam: Thomas Rap 2018.