Een bewogen leven
Het leven van de Joodse Else Kirschner vanaf haar geboorte in 1893 in Berlijn tot aan haar dood in 1949, opgetekend door haar jongste dochter.
Op de kleuterschool komt Else in contact met christelijke kinderen en wanneer Kerstmis nadert wil het kind per se een kerstboom in huis wat voor haar Joodse vader en moeder een gruwel is. Haar temperament is dan al duidelijk: ze gaat net zo lang tekeer totdat haar ouders een klein boompje kopen. Het zal niet lang in de woonkamer staan, want als de orthodoxe grootvader voor de deur staat, gooit vader Daniel het resoluut in de bezemkast.
Het gegoede, maar burgerlijke milieu waarin ze opgroeit, benauwt haar op den duur. Wanneer zij, nota bene in het stamcafé van haar ouders, wordt voorgesteld aan de kunstzinnige en christelijke Fritz Schwiefert, lonkt de andere wereld. Ze ontmoeten elkaar heimelijk; haar ouders hebben weliswaar geen bezwaar tegen de omgang, maar er moet natuurlijk wel met een Joodse man getrouwd worden. Ze verlaat het ouderlijk huis en trouwt haar Fritz, waarna haar ouders het contact radicaal verbreken. Binnen een jaar wordt Peter geboren. Pas wanneer Elses broer Friedel aan de Spaanse griep overlijdt wordt de relatie hersteld. Van twee kleine kamertjes verhuizen ze met hulp van haar vader naar een groot huis in de chicste villawijk van Berlijn.
Auteur
Angelika Schrobsdorff (1927-2016) was een Duits-Joodse actrice en auteur. Als 12-jarige vluchtte zij met haar moeder en haar zuster Bettina naar Bulgarije om aan de nazi’s te ontsnappen. Ze was getrouwd met Claude Lanzmann die bekend is van de 9½ uur durende documentaire Shoah. Angelika ligt begraven op de Joodse begraafplaats Weissensee in Berlijn.
Het leven is één groot feest, maar de huwelijkse trouw moet er wel aan geloven. Voor Else trekt Hans Huber bij hen in en voor Fritz Enie. Uit de relatie met Hans wordt Bettina geboren die natuurlijk wel de achternaam van Fritz krijgt. Hans is dol op het kleine meisje, maar wanneer Else hem vertelt dat zij op een lange reis gaat met Erich Schrobsdorff, verlaat hij het pand om er nooit meer terug te keren. De 28-jarige Erich woont nog altijd bij zijn ouders en werkt in het bouwbedrijf van zijn vader, een Pruisische jonkheer en leeft een gedisciplineerd leven. Bij terugkeer van de reis blijkt Else voor de derde keer zwanger te zijn. Door Angelika wordt Else opgenomen in de familie van Erich en het komt tot een huwelijk, drie jaar voor de machtsovername van Hitler.
Langzamerhand krijgen de Joden het steeds moeilijker in Duitsland. Maar Else voelt zich beschermd door haar huwelijk. Om haar heen besluit een aantal vrienden Duitsland te verlaten. De beslissing om dit ook te doen wordt echter steeds weer opgeschoven, totdat ze uiteindelijk onder ogen moeten zien dat zij en haar dochters niet veilig zijn in haar vaderland. De scheiding tussen haar en Erich wordt uitgesproken en ze gaat een schijnhuwelijk aan met een Bulgaarse man waardoor ze naar Bulgarije kan vertrekken. In eerste instantie heeft ze het nog goed: Erich verschaft haar de nodige financiële middelen. Maar allengs wordt de situatie ook in Bulgarije steeds nijpender. Ze leven in grote armoede.
Uiteindelijk keert Else na het einde van de Tweede Wereldoorlog terug naar Duitsland. Het is echter niet meer het land dat ze achterliet.
De hoofdpersoon in deze roman verandert van een voor het plezier levend meisje in een door het leven getekende vrouw. Elses jongste dochter Angelika baseert het verhaal op dagboeken en honderden brieven van en aan haar moeder. Vanaf haar geboorte maakt de auteur ook deel uit van deze geschiedenis, zodat de lezer alles van heel dichtbij meemaakt.
Vooral het deel waarin Hitler de macht krijgt en de gevolgen hiervan beschreven worden, is aangrijpend. De naïviteit waarmee naar de ontwikkelingen in Duitsland gekeken wordt is achteraf gezien wonderlijk.
Een meeslepend en ontroerend boek.
Angelika Schrobsdorff – Jij bent niet zoals andere moeders. Vertaald uit het Duits (Du bist nicht so wie andere Mütter) door Irene Dirkes. ISBN 978-90-468-2343-9, 462 pagina’s, € 24,99. Amsterdam: Nieuw Amsterdam 2018.