Britse humor in het koude Rusland
Na de dood van zijn vader volgt de Brit Frank Reid hem op als directeur van een drukkerij in Moskou. Als alleenstaande vader van drie mondige kinderen is het aan hem om hun leven in goede banen te leiden.
Wanneer Frank Reid in zijn huis in Moskou via een door een koerier gebrachte brief verneemt dat zijn vrouw Nellie per trein naar Londen vertrokken is en de kinderen Dolly, Ben en Annoesjka heeft meegenomen, wil hij het personeel dat zich in de keuken verzameld heeft niet teleurstellen en vertelt hun dat hij niet weet wanneer ze terugkomt.
Frank is geboren en getogen in de hoofdstad van Rusland, maar heeft de Britse nationaliteit. Of hij Nellie erg zou missen, weet hij eigenlijk niet. ‘Hij zette het van zich af om later te beoordelen welke uitwerking het had.’
Wel belt hij naar de kleine drukkerij die zijn vader eind negentiende eeuw heeft verworven om zijn boekhouder Selwyn Crane van het nieuws op de hoogte te stellen. Deze fanatieke Tolstoj-volgeling meent er goed aan te doen direct tram 24 te pakken om hem te troosten, waar Frank op dat moment geen behoefte aan heeft.
De volgende morgen gaat de telefoon ‘met gerinkel van twee koperen bellen’: de stationschef van het Alexandervokzal. Frank moet meteen zijn kinderen, die op zijn station zijn afgezet, komen halen. Ze hebben ook een wasmand bij zich. Met paard en wagen komen de kinderen in de sneeuw weer thuis, waar Dolly zich omkleedt in haar schooluniform, omdat ze om negen uur op school moet zijn.
Nu de huidige gouvernante ook vertrokken is en een ontmoeting met ene mevrouw Kinsman op niets uitloopt regelt Selwyn een gesprek met Lisa Ivanova die werkt bij Muir & Merrilees, het bekende warenhuis. ‘Ja, ze heeft de afdeling herenzakdoeken onder haar hoede. Ik zei al dat ze een verantwoordelijke positie aankon.’ Lisa wordt als kindermeisje aangenomen tegen hetzelfde loon als ze bij het warenhuis verdient. Maar hier krijgt ze wel haar eigen kamer; bij M&M slaapt ze op de slaapafdeling voor de vrouwelijke bedienden.
Auteur
Penelope Fitzgerald (1916-2000) komt uit een intellectueel en excentriek milieu. In de jaren 30 studeerde ze als een van de eerste vrouwen in Oxford. In 1942 trouwde ze met Desmond Fitzgerald die als alcoholicus uit de oorlog kwam. Hierdoor kwam het gezin in grote armoede terecht en ging ze lesgeven. Op haar 58e begon ze met schrijven; haar eerste pennenvruchten waren biografieën, maar later schreef ze diverse romans waarvan vier genomineerd werden voor de befaamde Booker Prize, die ze slechts één keer won.
Charlie Cooper, de broer van Nellie, reist vijfentwintighonderd kilometer van Engeland naar Moskou om, zoals Frank vermoedt, nadere inlichtingen over zijn zuster te geven. Hoewel zij zich bij hem in Engeland gemeld heeft en haar spullen op zijn zolder heeft gestald, heeft hij er geen idee van waar zij zich nu bevindt. Hij is gekomen om ’te zien wat er allemaal was te zien, en om zijn geest een beetje te verruimen, want daar was reizen voor.’
Wanneer het tijd is om weer naar Engeland te vertrekken stelt hij Frank voor om de kinderen mee te nemen naar hun land van herkomst. ‘We hadden het over volkstuintjes – nou, zij hebben er nog nooit een gezien.’ Verder zou hij Lisa ook wel mee willen nemen. Maar wil Frank dat wel? Dolly verwoordt de mening van de kinderen: ‘We willen niet weg uit Rusland. Het is het begin van de lente.’
Deze roman speelt zich af in 1913, in het Rusland van vóór de revolutie. Het verhaal is ondergeschikt aan de sfeer die het oproept: de Russische mensen, de mentaliteit, de huizen, de winter met altijd sneeuw. Maar wel met de lente in het vooruitzicht: dan worden de ramen geopend en zal het leven meer zonlicht krijgen.
Juist doordat de hoofdpersoon Frank van Britse komaf is kan de auteur haar onderkoelde humor tot volle bloei laten komen. Het boek is in 1988 uitgekomen, maar pas nu in de Nederlandse vertaling te lezen.
Dit is een boek dat je diverse keren kunt en eigenlijk moet lezen. De subtiele toevoegingen bij de beschrijvingen zijn zeer geestig. Een fantastisch boek van een schrijfster die vaker de prestigieuze Booker Prize had mogen winnen.
Penelope Fitzgerald – Het begin van de lente. Vertaald uit het Engels (The beginning of spring) door Johannes Jonkers. ISBN 978-94-9216-822-1, 210 pagina’s, € 18,95. Elburg: Uitgeverij Karmijn 2018.