Vleesgeworden weerspannigheid
Griekse verzetsheld voert heroïsche strijd tegen de Turkse overheersers op Kreta.
In 1889 vindt op Kreta één van de opstanden tegen de Turken plaats. Al twee eeuwen staat het eiland onder Turks bewind en er zijn inmiddels al verschillende momenten van rebellie langs gekomen. Kapitein Michalis wordt door schrijver geboetseerd als mythische strijder tegen de gehate Turkse macht.
Hij blijkt echter niet de alom geliefde vrijheidsstrijder zoals we die doorgaans kennen uit geschiedenissen waarin onderworpen volkeren het tirannieke juk van zich af trachten te werpen. Natuurlijk, hij is een onverbiddelijke patriot, maar Michalis kan ook choqueren door zijn amoreel gedrag. Men kan hem zelfs betichten van het aanstoken van oorlog, van verraad en afhankelijk van het gezichtspunt van communisme en atheïsme.
Kapitein Michalis is de belichaming van de strijd, van de angst en het verlangen naar vrijheid. Het gaat niet alleen om de bevrijding van Kreta, maar ook over de strijd van de mens tegen het goddelijke. Daarbij lijkt de auteur uit te gaan van de premisse dat de onvermijdelijke dood de ultieme vrijheid van de mens betekent. De hoofdpersoon zal daarom het genoegen smaken uiteindelijk in een patriottistisch delirium te bezwijken.
Binnen dit gedachtengoed levert kapitein Michalis strijd met zijn Turkse bloedbroeder, vecht hij om een geliefde en vlecht zo een bloedig episch drama. In de strijd van 1889 komen in feite alle Griekse opstanden tegen hun overheersers bij elkaar. Er kan daarom nauwelijks gesproken worden van een historische roman, maar van een epische vertelling over menselijke heroïek waarin onbedwingbare liefde en moorddadige slachtpartijen elkaar op de huid zitten.
Auteur
Rond 1950 schreef Nikos Kazantzakis (1883 – 1957) drie romans die tot de wereldliteratuur zouden gaan behoren. In 1946 verscheen het boek dat verfilmd als Zorba de Griek bij het grote publiek enorme populariteit genoot, vervolgens in 1952 het vluchtelingendrama Christus wordt weer gekruisigd en tenslotte in 1953 dit boek. Alle drie topromans zijn onlangs opnieuw in het Nederlands vertaald en uitgegeven.
Deze roman laat zich lezen als een wandeling door een spiegelpaleis. De Griekse weerstand tegen vreemde onderdrukking, vanaf de Minoïsche beschaving tot heden, fungeert als een panoptisch decor voor de menselijke worsteling met liefde en leed.
De schrijver heeft niet meer mogen meemaken dat de Turken op 20 juli 1974 de helft van Cyprus bezetten en dit christelijke gedeelte, de Taliban en IS waardig, totaal verwoestten. Ook de hedendaagse financiële problemen rond de euro, maar nog meer de vluchtelingenproblematiek, zo zichtbaar op de Griekse stranden, zijn hem bespaard gebleven.
Kazantzakis blijkt als icoon van de Griekse identiteit zijn actuele waarde als auteur te behouden. Het is goed dat dit bijzondere boek opnieuw is uitgegeven.
Nikos Kazantzakis – Kapitein Michalis (Vrijheid of dood). Vertaald uit het Grieks (Ο καπετάν Μιχάλης – ελευθερία ή θάνατοσ) door Hero Hokwerda. ISBN 978-90-2842716-7, 544 pagina’s, € 39,99. Amsterdam: Wereldbibliotheek 2018.