Verre en minder verre voorouders en loopbaan
De geschiedenis van Nederlands-Indië gezien door familie-ogen.
Jaren geleden vroeg Wieteke van Dort aan een journalist of hij er iets voor voelde om de geschiedenis van haar Indische familie op te schrijven. Op diens bevestigend antwoord volgde niet meteen een boek. ‘Drukte en ongemak’, bij beide partijen, plus jaren van onderzoek en interviews, zorgden ervoor dat het lang zou duren voor dit manuscript bij de drukker lag. Wie echter denkt dat hij met dit lijvige boek een uitgebreide biografie van Van Dort in handen heeft, komt bedrogen uit. Om exact te zijn: de kleine Wieteke (1943) ziet pas op pagina 162 het levenslicht, de lezer is dan al bijna de helft van het boek genaderd.
Aan de geboorte van deze veelzijdige kunstenares lagen de levens van veel voorouders ten grondslag. We maken met allemaal kennis. Het begon met de Amsterdammer Manuel Isaac, hij is Wietekes oudst bekende voorvader. Als Isaac in 1753 een zoon krijgt, Levie Emanuel, krijgt die als volledige achternaam ‘Van Dordrecht’, kortweg ‘Van Dort’, woonachtig in Amsterdam, dat wel. Levie trouwt Lotje Lea Simon Dansiger in 1777. Het stel krijgt kinderen en ook die vermenigvuldigen zich. De tijd schrijdt voort. We komen aan in 1837, het jaar waarin Levie Elkan van Dort wordt geboren, zes maanden na het huwelijk van zijn ouders. Geen vroeggeboorte, maar een ‘moetje’. Dat was in die jaren niet netjes. Levie en zijn Hilletje Mozes worden erop aangekeken. Ze ervaren dat als zo onaangenaam dat zij beginnen te dromen van Indië, het beloofde land – zo leek het – waar wel meer landgenoten heen trokken. Samen opnieuw beginnen, zonder de smet van de roddel, dat sprak de twee wel aan. De beslissing valt. Het echtpaar Van Dort vertrekt met Levie naar Indië. Een grote stap, maar hun zoon Levie neemt als hij volwassen is een nog ingrijpender beslissing: hij neemt afstand van zijn joodse achtergrond en noemt zich voortaan Louis. Bovendien trouwt hij met Suus. Zij staat op een van de vele familiefoto’s in het boek: een statige Indische dame gekleed in sarong en kabaja. Suus brengt het Javaanse bloed de familie binnen, waardoor haar verre kleindochter een kind van twee culturen werd.
Auteur
Hans Visser was kunstredacteur bij onder meer het Noordhollands Dagblad en andere regionale bladen van de GPD (Geassocieerde Pers Diensten). Zijn eerdere publicaties Groeten van Java en Indië in Holland liggen in de lijn van deze Indische geschiedenis. Samen met André Breedland schreef hij De glans van de eenvoud, een biografisch portret van André van Duin.
Zoals de auteur een eeuwenlange aanloop neemt naar de geboorte van Wieteke van Dort, neemt hij die ook met de levensbeschrijvingen van de families waarmee de Van Dorts door de tijd heen te maken kregen. Dat maakt het geheel wat chaotisch. Uw recensent had een biografie van Wieteke van Dort verwacht – inderdaad, onnauwkeurig de aankondiging bekeken – want er staat duidelijk op de kaft Schetsen uit een Nederlands-Indische familie. De pontificale foto van Wieteke op de kaft vergroot echter de verwarring, maar zal zeker verkoopbevorderend werken.
Zoals gezegd, halverwege het boek wordt de kleine meid geboren. De auteur volgt haar op haar schreden door het land der creatieven. Wie geïnteresseerd is in de loopbaan van deze kunstenaar-op-veel-fronten – ze is immers cabaretière, schrijfster, beeldend kunstenaar, actrice en niet te vergeten voor veel Indische Nederlanders eens en vooral Tante Lien – wordt nauwkeurig bediend.
De auteur wil zo veel vertellen en zo compleet en nauwkeurig zijn dat het geheel soms wat chaotisch wordt. Rustig-aan lezen dus, neem de tijd ervoor. Achterin staat buiten de lijst van geraadpleegde literatuur ook een lijst met Maleise woorden, het geheel wordt gecompleteerd met veel familiefoto’s.
Eén ding moet mij van het hart. Dit boek is voorzien van een zó kleine letter (10 punt) dat het lastig lezen is. Als dit boek de ruimte had gekregen dan was het wat dikker geweest, maar fraaier. Duurder maar aantrekkelijker. De fans van Wieteke van Dort zijn veelal niet de jongsten, gun ze een prachtig boek dat leesbaar is in alle opzichten.
Niet alleen een Van Dort-boek, maar tevens een boek voor iedereen die het boeiend vindt om te lezen hoe de Hollanders door de eeuwen heen hun plaats in Indië veroverden en weer verloren. Want de smet van het kolonialisme wordt zeker niet onder tafel geschoven.
Hans Visser – Wieteke van Dort. Kind tussen twee culturen. ISBN 978-90-5429-466-5, 371 pagina’s, €19,99. Schoorl: Uitgeverij Conserve 2018.