Een rusteloze zoeker en zwerver
Herziene en uitgebreide biografie van de scheepsarts-schrijver.
In deze biografie gaat het over zijn Slauerhoffs jeugd in Leeuwarden, zijn studententijd in Amsterdam, zijn reizen als scheepsarts over vrijwel alle wereldzeeën, de vele liefdesgeschiedenissen, zijn huwelijk met de danseres Darja Collin, zijn liefde voor de Portugese fado-cultuur en de Chinese poëtische filosofie. Belangrijk is natuurlijk ook zijn literaire werk en zijn relaties met schrijvers, dichters en uitgevers.
Auteur
Wim Hazeu (1940) is een Nederlands schrijver, journalist, programmamaker bij radio en televisie, uitgever, dichter en biograaf. Hij verzorgde onder andere biografieën over Achterberg, Slauerhoff, Vestdijk, Escher en Lucebert. In 2017 en 2018 werkte hij aan deze herziene biografie van Slauerhoff.
Leeuwarden
Jan Slauerhoff (1898-1936) werd geboren in Leeuwaren. Hele zomers bracht hij door bij familie op Vlieland. In een mooie anekdote vertelt de auteur hoe Jan naar Vlieland ging. Eerst de boot naar Terschelling. Halverwege bij een zandplaat werd er overgestapt op een stoombootje naar Vlieland. Dit is een voorbeeld van de bijna ontelbaar vele anekdotes die deze biografie zo aantrekkelijk maken. Al vroeg had literatuur Jans belangstelling. Als zeventienjarige hield hij een lezing over Russische literatuur. Simon Vestdijk die bij hem op de HBS zat, vond hem ongewoon fascinerend. Belangrijk was de vriendschap met het domineesgezin Hille Ris Lambers. Met beide zusjes had Jan een liefdesrelatie en door hun moderne, ruimdenkende vader kwam hij in aanraking met het spiritisme. Hij bleef zijn leven lang met de zusjes bevriend. Hij wilde naar de zeevaartschool, maar zijn astma en zijn bril stonden dat in de weg. Daarom koos hij voor medicijnen, dan kon hij scheepsarts worden.
Amsterdam
Slauerhoff schreef zich bij zijn aankomst in Amsterdam in bij de studentenvereniging USA. Deze vereniging had geen eigen blad. Daarom trad hij toe tot de redactie van Propria Cures. Daarin publiceerde hij regelmatig gedichten, ook hekeldichten. Hij bespotte zijn eigen studentenvereniging vanwege de daar heersende gezapigheid en het conformisme. Als medisch student bezocht hij ook de snijzaal. Vestdijk, die ook medicijnen studeerde in Amsterdam, heeft daarover een anekdote. Zijn hoogleraar Kijzer noemde Slauerhoff spottend ‘dichter-koning’, waarop deze adrem reageerde en de prof ‘cadaver-keizer’ noemde. Slauerhoff distantieerde zich steeds meer van de studentenwereld en ging publiceren in Het Getij en De Vrije Bladen. Hij raakte bevriend met Kelk, Marsman en Houwink. In 1922 verscheen zijn eerste bundel Archipel. In 1923 studeerde hij af als arts en koos er voor scheepsarts te worden.
Scheepsarts
Slauerhoff komt uit het boek naar voren als een serieuze en kundige arts. Hij behandelde het liefst de koelies en de bemanning die kwamen tenminste met echte klachten. Minder was hij gesteld op lastige westerse hutpassagiers die voor elk wissewasje bij hem kwamen. Over hun kwalen was hij dan vaak sarcastisch en cynisch. Een mooie anekdote gaat over een Chinees met een negenoog op zijn hoofd die geopereerd moest worden. De verdoving met masker en ether werkte niet en daarom gaf de scheepsarts hem een enorme beuk op zijn hoofd. De wond werd heel zorgvuldig verzorgd en de Chinees was aan het eind van de reis weer helemaal genezen.
Scheepsjaren
Maar liefst vier hoofdstukken in de beschrijven Slauerhoffs verschillende reizen. Hij zorgde wel voor afwisseling. Eerst naar Java, China, en Japan. Voor China kreeg hij een grote voorkeur en daarom verdiepte hij zich in de cultuur en de taal. De kennis die hij verwierf gebruikte hij in zijn gedichten en romans. Zijn belangrijkste romans Het verboden rijk en Het leven op aarde spelen in China. Na het Verre Oosten reisde hij naar Zuid-Amerika. Met de ‘Gelria’ werden landverhuizers en arme gelukzoekers vervoerd. Zijn laatste bestemmingen waren West- en Zuid-Afrika. Aan boord was hij actief als arts, maar hij schreef ook veel en dan in een steeds slechter handschrift. In Nederland werden zijn schrijfsels door vrienden uitgetypt.
Persoonlijkheid
Slauerhoff wordt vaak als een romanticus gezien, zowel als dichter als persoonlijkheid. Hij had onvrede met het bestaan en werd geplaagd door een onvervuld verlangen en was op zoek naar een eldorado, het eiland der gelukzaligen dat ergens op deze aarde te vinden moest zijn. Hij was de zwerfzieke zoeker die nergens een thuis vond en die leed aan een verterend heimwee ‘naar zalige streken die ik verdedig en zelf nooit bereik’. De romanticus die een vrouw zocht met een maagdelijke reinheid. De man die bij voorkeur jaagde op de vrouw die onbereikbaar bleef. Over zijn karakter werd zeer verschillend geoordeeld. Zo werd hij als zeer egocentrisch en grillig beoordeeld en soms als een pestkop. Vriendschappen werden vaak door hevige ruzies beëindigd, bijvoorbeeld met Greshoff en Du Perron. Sommige hielden wel stand, bijvoorbeeld met A. Roland Holst die aanwezig was bij zijn sterfbed.
Deze biografie is zeer uitvoerig, mede door de vele details over zijn slechte gezondheid, zijn omgang met familie en vrienden en collega schrijvers. Ook zijn reizen en zijn activiteiten als arts, zowel op zee als op het land komen uitgebreid aan de orde. De vele geciteerde dichtregels geven een goed beeld van Slauerhoff als dichter. De uitgebreide verzameling foto’s vormen een goede ondersteuning van de tekst. Het is jammer dat in deze nieuwe uitgave het zakenregister ontbreekt.
In deze complete biografie komt de dichter-scheepsarts-wereldreiziger opnieuw tot leven.
Wim Hazeu – Slauerhoff. Biografie. ISBN 978-90-295-2586-2, 856 pagina’s, € 39,99. Amsterdam: De Arbeiderspers, vierde druk 2018.