Inkijk in de Tsjechische ziel
Drie kenmerkende verhalen.
Geen stap zonder Bata
Het succesverhaal van het wereldconcern Bata is nauw verbonden met de Tsjechische geschiedenis. In 1895 begint schoenmakerszoon Tomáš Bata uit Zlín met het vervaardigen van linnen schoenen omdat hij geen leer kan betalen. Het wordt een enorm succes. In 1904 trekt Bata naar de Verenigde Staten en neemt daar dienst in een schoenfabriek om met machines te leren werken. Ook ontdekt hij de door Henry Ford ontwikkelde lopende band.
Als de eerste Wereldoorlog uitbreekt weet hij niet alleen een bestelling van een half miljoen legerkistjes in de wacht te slepen, maar ook de garantie dat zijn werknemers niet opgeroepen zullen worden voor de militaire dienst. In 1918 blijkt het grootste deel van de nieuwe staat Tsjecho-Slowakije al te zijn ‘gebataficeerd’. Het hele leven in Zlín wordt door het concern gedomineerd.
Na de tragische dood van Tomáš zet de groei van het concern zich door onder leiding van diens halfbroer Jan. Ook wat er in en na de Tweede Wereldoorlog met het Bataconcern gebeurt lezen we in dit fascinerende verhaal.
Slechts een vrouw
Het levensverhaal van de Tsjechische actrice Lída Baarová (1914-2000) officieel Ludmila Babková) is dermate spectaculair dat er talrijke mythen over ontstonden. Toen ze in de jaren dertig van de vorige eeuw Duitse UFA-films optrad kreeg ze een verhouding met topnazi Joseph Goebbels. Op verzoek van diens vrouw dwong Hitler er bij Goebbels op aan haar op te geven.
Na de oorlog werd Baarová in Tsjechoslowakije gearresteerd wegens collaboratie met de Duitsers. Ook na haar vrijlating bleef ze omstreden en slaagde ze er niet in haar populariteit te herwinnen. Na de val van het communisme publiceerde ze haar autobiografie waarin ze geen greintje berouw toonde.
Feiten en mythes over dit schilderachtige leven worden neergezet onder het motto van Kurt Vonnegut Dit is allemaal min of meer waar gebeurd.
Een bewijs van liefde
In 1949 besloot de regering van het toenmalige Tsjecho-Slowakije de Russische dictator Stalin ter gelegenheid van zijn 70-ste verjaardag te eren met ‘het grootste Stalinbeeld ter wereld’. Het land was destijds een satellietstaat van de Sovjetunie. Het tragikomische verloop van de bouw, de onthulling en, na de destalinisatie, vernietiging van het beeld (een ‘vergissinkje’; het monument voor Stalin heeft nooit bestaan) wordt met veel ingehouden humor verteld.
Auteur
Mariusz Szczygieł (1966) is een Poolse journalist en tv-presentator. Hij was de eerste persoon die het woord ‘orgasme’ op de Poolse televisie uitsprak. Hij heeft zich gespecialiseerd in de Tsjechische cultuur en lifestyle.
Goed vertelde en interessante verhalen in een geheel eigen, wat laconieke stijl over bij ons onbekende, maar zeker wetenswaardige Oost-Europese zaken.
Mariusz Szczygieł – Geen stap zonder Bata en andere waargebeurde verhalen. Vertaald uit het Pools (Ani kroku bez Baty) door Jacques Dehue. ISBN 978-90-214-0758-6, 144 pagina’s, € 8.99. Amsterdam: Querido Fosfor 2018.