Uit de kerk maar niet van God los
Uitgebreide biografie van de schrijver Frans Kellendonk met veel informatie over diens geloofsleven, zijn intellectuele ontwikkeling, zijn schrijverschap, zijn homoseksualiteit en zijn maatschappijvisie.
De inleiding beschrijft uitvoerig de uitvaartmis van Kellendonk (1951-1990) in de overvolle Amsterdamse Sint-Nicolaaskerk. Er was een gregoriaans gezongen requiemmis. Was Kellendonk een overtuigd katholiek? Veel aandacht wordt besteed aan zijn houding tegenover het katholieke geloof en de kerk. Diverse hoofdstukken gaan over zijn jeugd, school en universiteit. Zijn ontwikkeling als schrijver en zijn contacten met collega-schrijvers worden ook besproken. Regelmatig komt ook het liefdesleven en zijn homoseksualiteit aan de orde. Een duidelijk beeld van Kellendonk komt niet naar voren omdat hij een persoon was vol tegenstellingen op bijna elk gebied en zeker wat betreft godsdienst en zijn visie op de maatschappij.
Auteur
Jaap Goedegebuure (1947) is emeritus hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde. Voor diverse bladen was hij literatuurcriticus. Hij publiceerde boeken over Hendrik Marsman, de literaire decadentie, de nieuwe zakelijkheid en de doorwerking van de Bijbelse thematiek bij schrijvers van de twintigste eeuw. Over Frans Kellendonk zegt hij dat deze nog niet vergeten is en dat zijn schrijverschap en persoon van blijvende waarde blijken te zijn.
Vader
Frans Kellendonk werd geboren in een katholiek gezin. Hij deed trouw mee aan de rituelen. Het hoofdstuk 2 november 1962 geeft daar een voorbeeld van. Het gezin bezoekt het familiegraf ter gelegenheid van Allerzielen. Hij was het lievelingetje van zijn moeder, maar had een slechte band met zijn vader. Gradus Kellendonk was aannemer. Hij zag in Frans zijn opvolger, deze ging echter een heel andere kant op: gymnasium, universiteit, docent aan enkele universiteiten en tenslotte een succesvol schrijver. Je zou zeggen een indrukwekkende carrière, maar zijn vader kon dit allemaal niet waarderen. Frans had een uiterst kille verhouding met zijn vader, dat veranderde pas na diens dood. In de toespraak bij zijn vaders begrafenis had hij voor het eerst blijk gegeven van enige warmte voor de man die hij bij leven niet eens een hand had willen geven.
Katholiek schrijver?
Hoewel hij zich in zijn puberteit van de moederkerk had afgekeerd betekende dat niet dat Frans helemaal van God los was. Hij betreurde het dat het rijke roomse leven na de jaren zestig was verdwenen en daarmee ook het gemeenschapsgevoel. Verschillende keren zie je in het werk van Kellendonk een sterk heimwee naar de geloofswaarheden van zijn jeugd. Het geloof was iets moois en het kerkelijk instituut een nuttige maatschappelijke factor. Aan het eind van zijn leven had hij goede contacten met pater de controversiële, maar door velen geliefde Jan van Kilsdonk. Deze leidde ook de uitvaartmis.
Schrijverschap
‘Hij leefde voor zijn schrijverschap. Het was zijn passie’, aldus de biograaf. Kellendonks debuut Bouwval werd door de literaire kritiek enthousiast ontvangen. Het werd een heuse literaire hype. Hij werd al heel snel gevraagd als redacteur van De Revisor en had ook veel contacten met collega’s zoals Oek de Jong, Van der Heijden en Gerard Reve. In de romans van Kellendonk komen veel autobiografische elementen voor, maar die zijn meestal goed verborgen. Hij vervormde, parodieerde en vergrootte uit. Toch herkennen we in Bouwval in de figuur Ernst de schrijver zelf. Hij werd de ‘kroonprins’ genoemd omdat hij later het bedrijf van zijn vader zou overnemen. In Mystiek lichaam komt een krenterige vader voor. Hij had hier zijn eigen vader op het oog. Ook in de zoon Leendert, een homoseksueel met aids, zien we Frans terug.
Mystiek lichaam
Mystiek lichaam wordt gezien als Kellendonks beste roman, maar is tevens zeer omstreden. Door sommigen wordt het boek bejubeld, anderen, zoals Aad Nuis, beschuldigen de schrijver van antisemitisme. Ook zijn negatieve opvattingen over homoseksualiteit vallen bij velen verkeerd. Gezegd moet worden dat Kellendonk door zijn voortdurende ironie steeds afstand schept. Bovendien geldt hier ook het misverstand dat meningen van personages niet automatisch gelden voor de schrijver. In deze roman toont Kellendonk zich een conservatieve cultuurcriticus. Hij is kritisch over de multiculturele samenleving. De maatschappij was volgens hem versplinterd. Een samenhangende organische samenleving, zoals vroeger gedragen door de kerk, moest weer worden gerealiseerd.
De persoon
Goedegebuure heeft Kellendonk zeer nauwkeurig beschreven, als schrijver en als persoon. Toch krijg je de indruk dat we niet achter zijn ware imborst komen. Dat is geen wonder, want hij was immers iemand vol tegenstellingen. De biograaf noemt hem een loner die het liefst solitair leefde, maar die ook behoefte had aan verbondenheid. Hij was verlegen en teruggetrokken, maar ook dominant. Hij was homo, maar in de biografie staat dat hij homo was tegen wil en dank. Toch ging hij ’s avonds ongegeneerd naar de darkrooms in homobars. Zo werd hij seropositief, wat hem niet belette om onveilige seks met andere mannen te hebben. Als ik geen engel kan zijn, dan ben ik maar een duivel.
In de biografie wordt Kellendonk dus niet gespaard. Wat betreft zijn conservatieve denkbeelden probeert Goedegebuure hem in onze tijd te plaatsen. We zien hem dan in gezelschap van politici als Pim Fortuyn, Thierry Baudet en Geert Wilders. Toch overheerst de positieve waardering voor een goede auteur.
Niets verhullende biografie van Kellendonk.
Jaap Goedegebuure – Kellendonk. Een biografie. ISBN 978-90-214-0997-9, 547 pagina’s, € 19,99. Amsterdam: Querido 2018.