Van familiehuis via onderduikvilla naar weer een familiehuis
Als de auteur met haar gezin hun droomhuis in het Gooi gaat verbouwen ontdekt men allerlei schuilplekken. Ze duikt in de geschiedenis ervan.
Wanneer de beroemde liedjesschrijver Dirk Witte in 1917 trouwt met de rijke Doralize Looman kan hij het zich veroorloven in het natuurgebied van Naarden een villa te laten bouwen. Dat dit huis na zijn dood een grote rol tijdens de Tweede Wereldoorlog zal spelen zal hij niet bevroed hebben.
Uit het huwelijk van de joodse Joseph Brilleslijper en Fijtje Gerritse worden drie kinderen geboren: Rebekka (Lien genoemd), Marianne (Janny) en Jacob (Jaap). Lien is artistiek; ze volgt, ondanks grote bezwaren van haar vader, danslessen en treedt ’s nachts op in clubs rond het Rembrandtplein. Janny is veel nuchterder; ze ziet in de jaren dertig het opdoemende gevaar van het fascisme en zet zich als 19-jarige al in voor de vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog.
Lien verhuist naar Den Haag en ontmoet in de commune waar ze onderdeel van uitmaakt de Duitse Eberhard Rebling die het nationaalsocialisme in zijn vaderland is ontvlucht. Via hen krijgt Janny kennis aan Bob Brandes, die in het bestuur van de Sociaaldemocratische Studentenvereniging zit. Bob verscheurt de binnengekomen ariërverklaring en Janny weigert in haar persoonsbewijs de J van jood te laten zetten. Zo hebben ze alle vier een reden om in het verzet te gaan. Ze bieden huisvesting aan onderduikers, vervalsen en stelen persoonsbewijzen.
Auteur
Roxanne van Iperen (1976) is jurist en publicist. Ze schrijft onder andere voor NRC Handelsblad, Vrij Nederland en Het Parool. In 2016 verscheen haar roman Het schuim der aarde.
Op een gegeven moment wordt de grond te heet onder hun voeten en vestigen ze zich met hulp van een vriend, samen met hun kinderen en Joseph, Fijtje en Jaap in Bergen. Ondertussen worden de joodse burgers met medewerking van de Joodse Raad via Westerbork weggevoerd om de ‘ongewenste elementen’ uit de samenleving te verwijderen – met meer en minder succes. In België wordt 30 procent van de gemeenschap naar concentratiekampen gedeporteerd, in Frankrijk 25 procent. Nederland voert binnen zesentwintig maanden 76 procent van haar joodse gemeenschap af.
Wanneer de hele kuststrook op last van de Duitsers ontruimd moet worden voor de bouw van de Atlantikwall, kunnen ze niet langer in Bergen blijven. Via via kunnen ze een vrijstaand huis in de bossen van Naarden huren dat alleen in de zomer door twee rijke dames gebruikt wordt. Ook daar vinden veel onderduikers een plekje. Jaap ontpopt zich als een technisch vernuft. Hij zorgt ervoor dat er in het huis allerlei schuilplaatsen worden gemaakt.
Ze worden echter verraden en komen via Westerbork in Auschwitz terecht, waar Joseph, Fijtje en Jaap waarschijnlijk meteen na aankomst worden vergast. Uiteindelijk belanden Lien en Janny in Bergen-Belsen waar ze twee meisjes treffen, die ze uit Amsterdam kennen. Door de regen nadert een vormeloze gedaante. Twee kale koppen als van bevroren vogeltjes steken erboven uit. Ze staren elkaar aan. Een warme gloed en de kaken komen los. Een kreet van blijdschap schiet weg op de wind. Dan werpen ze de dekens van zich af en vliegen de vier elkaar huilend in de armen. Het zijn Anne en Margot. In dit kamp zijn de verschrikkingen nog erger. Het is een wonder dat de zussen Brilleslijper nog in leven zijn als ze op 15 april 1945 door de Engelsen worden bevrijd.
Het verhaal van Lien en Janny is op zich al zeer indrukwekkend. Om anderen te helpen hebben deze vrouwen hun eigen veiligheid op het spel gezet. Hun persoonlijke geschiedenis in combinatie met historische feiten geeft een aangrijpend beeld van het leven tijdens de onderdrukking door de nazi’s in Nederland.
Het boek is een mooi rond geheel geworden: het begint en eindigt met Dirk Witte. De schrijfster zou hem willen vertellen hoe Janny en Lien zijn woorden in het door hem gebouwde huis tot leven hebben gebracht. De herinnering aan de oorlog lijkt te vervagen, maar hun onverschrokkenheid zit voorgoed in de stenen van ’t Hooge Nest gebeiteld.
En lap aan je laars hoe een ander het vindt! Mensch, durf te leven.
Roxane van Iperen – ’t Hooge Nest. ISBN 978-90-488-4178-3, 364 pagina’s, € 21,99. Amsterdam: Lebowski Publishers 2018.