Kleinzoon als reddende engel
Haar grootmoeder was suïcidaal, haar tante en ook haar vader en broer pleegden daadwerkelijk zelfmoord. Veel later pas realiseert een theologe welke invloed de dood op haar leven en werk heeft.
Als ze werkt aan een nieuw boek over de zelfgekozen dood krijgt ze opeens geen letter meer op papier. Ze had prachtige filosofische boeken geschreven over dood, maar opeens realiseert ze zich hoe bepalend die altijd was geweest voor haar eigen leven. Zonder dood had ik geen bestaansrecht meer.
Auteur
Christa Anbeek (1961) is remonstrants prodikante en bijzonder hoogleraar Remonstrantse theologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Ze doceerde tevens tot vorig jaar Levensfilosofie aan de Universiteit voor Humanistiek. Met haar boeken weet zij zware thema’s als de dood en de kunst van het leven toegankelijk te maken. Voor dit boek ontving zij de publieksprijs Beste Spirituele Boek 2019.
De hoogleraar krijgt een burn-out. Ze had keihard gewerkt en de zelfmoorden van schrijver Joost Zwagerman en journalist Wim Brands, die zij goed kende, grepen haar erg aan. Zwagermans vader en beste vriend hadden geprobeerd zich van het leven te beroven; de vader van Brands maakte in 2002 een einde aan zijn leven. Beiden raakten geobsedeerd door de dood.
En ze wisten, net als Anbeek, dat kinderen van zelfmoordenaars een 17 keer grotere kans hebben om door zelfdoding om het leven te komen. Nooit eerder echter had ze over de suïcides in haar eigen familie geschreven. Maar nu moest haar verhaal eruit. Want ze zat vast; muurvast. Ik ben door hun daad onteigend van mezelf. Belangrijke delen van wie ik was, dochter, zus, zijn uit mijn leven en identiteit gerukt.
Ze wilde zelfs dood als ze zich nog langer met het onderwerp zou bezighouden. Maar hoe kom ik van treurigheid naar verwondering? vraagt ze zich af. En: hoe krijg ik de sombere lijn, die al drie generaties aanhoudt, omgebogen? Niet de grote wijsgeren in wie ze zich sinds haar studie had verdiept, gaven haar het antwoord. Het is haar kleinzoon Joseph die haar weer zin in het leven geeft. Aan hem en aan zijn broertje dat op komst is, heeft ze het boek opgedragen.
Consequent noemt ze hem ‘de vreemdeling’. Hij is een kleine boeddha, een geluksbrenger. Hij zet mijn leven en werk, die alsmaar om dood en verlies bleven draaien, op hun kop. Ik hoef maar aan hemt te denken en om mijn lippen vormt zich een glimlach. Hij maakt dat mijn schip bijna als vanzelf keert. Het verlangen wordt ontembaar: weg van de dood richting plezier scheppen in het leven.
Ze raakt geobsedeerd door zijn spel. Zonder het te weten trekt haar kleinzoon zijn oma uit haar depressie met zijn dolfijnengespetter in bad of als hij helemaal opgaat in zijn rol als treinmachinist met pet en plastic fluitje of als dokter met koffertje en al.
Anbeeks zoektocht maakt indruk. Aan de hand van religie en filosofie probeert zij leven en dood te duiden. Ook haar studenten en psychiatrische patiënten laat zij in het boek aan het woord over de zin en onzin van lijden. Maar het is het vooral haar persoonlijke verhaal dat raakt.
Christa Anbeek – Voor Joseph en zijn broer. Van overleven naar spelen en andere zaken van ultiem belang. ISBN 978-90-259-0629-0, 254 pagina’s, € 20,00. Utrecht: Uitgeverij Ten Have 2018.