Een denkbeeldige samenleving
Bizarre roman vol creatief taalgebruik.
Dit is een heel bijzonder boek. Het gaat hier in geen enkel opzicht om een conventionele, realistische roman. De titel is al raadselachtig en de inleiding, met de titel Propolis is nog raadselachtiger. Op de volgende bladzijde staat gelukkig Hartstikke welkom dat maakt dat je toch maar doorleest. De opbouw is heel afwijkend. Er is boek A waarin het gaat over het schoolfeest. Boek Nul handelt over de schrijver John Derlage. Het derde deel Boek B gaat weer over het schoolfeest. Van een doorlopend logisch verhaal is geen sprake. Het boek is zeer fragmentarisch. Er zijn onnoemelijk veel personen en daarmee veel subplots. In een interview zegt de schrijver dat hij er geen voorstander van is om het de lezers gemakkelijk te maken: er moet gepuzzeld en gewerkt worden.
Auteur
J.Z. Herrenberg (1961) werd geboren in Amsterdam. Hij had een Nederlandse moeder en een Surinaamse vader. Al vanaf zijn twaalfde wilde hij auteur worden. Hij schreef proza en poëzie in tijdschriften als Yang, De Brakke Hond, Dietsche Warande & Belfot en nY. In 1997 begon hij aan het tweeluik Door het Oog van de Cycloon. Nu, 22 jaar later, verscheen het eerste deel Nederhalfrond. Over twee jaar komt het tweede deel Opperhalfrond.
Taal
Voor wie van taal houdt is dit boek een juweel, maar eerder als studieobject dan als een mooie roman. Het lijkt er veel op dat de schrijver voortdurend bezig was met vernuftige zinnen vol metaforen, woordspelingen en neologismen. Een paar voorbeelden van neologismen: duizelpolychroom, kringspiersquad, spraakpoppenschemerkast, knusvoer. Soms is er sprake van verheven taalkunst, maar ook platvloersheid komt voor. Opvallend vaak worden er scheldwoorden gebruikt, bijvoorbeeld: gifkabouter, mafmiep, tietentrut, zenuwtut, buurbitch, wc-mummie, lulsmurf. De tekst staat ook vol met klanknabootsingen, meestal cursief gedrukt of met hoofdletters: tak-tak, blùùùùùùùùh, BOEM-DOEM.
Satire
In deze roman worden twee werelden geschetst. Het zijn fictieve, absurdistische werelden. In de plaats Hoefbeek wordt in het John Lennon Marktcollege het lentefeest gevierd, het gaat er heftig aan toe. De andere wereld lijkt wel op de onze, plaatsen als Den Haag, Delft en Amsterdam worden genoemd. Het is wel een andere tijd. De hoofdpersoon, de schrijver John Derlage is gestoord. Hij verbeeldt zich een soort Jezusfiguur te zijn en zijn gedrag wordt gecorrigeerd door het bureau van integriteit. Alles in de verhalen is heel sterk aangezet, overdreven. De schrijver waarschuwt ons voor bepaalde tendensen in de maatschappij. Hij doet dat op een satirische wijze. Satire wordt trouwens door de schrijver ‘vertekenis’ genoemd. Het moge duidelijk zijn dat de hij veel van de lezer vraagt.
Humor
Tussen alle ogenschijnlijk onsamenhangende fragmenten staan ook goed leesbare soms geestige stukken. In het hoofdstuk Vuilnisman van het Rijk wordt beschreven wat er van Den Haag is geworden. Ambtenaren waren beleidssoldaten geworden. De oude ooievaar had zich verbitterd uit het hofstedelijke wapen gewiekt. ‘Ik voelde me er niet meer senang,’ huilde hij, vlak voor zijn vredig heengaan in Hospice Uiverrood aan de Lek. Zo is er nog een komisch stuk over een dansvoorstelling en ook het verhaal over het schoolfeest staat vol met grappige gebeurtenissen.
Dit boek zal slechts door een klein publiek op zijn waarde zal worden geschat. Het is geschikt voor echte taalliefhebbers die oog hebben voor bijzonder taalgebruik en die niet uit zijn op een boeiend verhaal. Gelukkig zijn er veel grappen en door de satirische maatschappijkritiek kunnen we ook nog iets leren.
Een vernuftig literair puzzelboek voor taalliefhebbers.
J.Z. Herrenberg – Nederhalfrond. Door het oog van de cycloon 1. ISBN 978-90-284-2749-5, 399 pagina’s, € 24,99. Amsterdam: Wereldbibliotheek 2018.