‘Vergissingsbombardement’ dompelde Nijmegen in rouw
Zeven vrouwen praten over de trauma’s van hun stad.
Op de Raadhuishof in Nijmegen staat een bijzonder monument. Op een verhoogd grasveldje staat een vier meter hoge constructie met bovenin een zitting aan twee kettingen. Een kinderschommel, ware het niet dat het speeltuig voor kinderen welhaast tot de hemel reikt. De schommel is onbereikbaar. Ook zijn er geen kinderen om te schommelen. De Schommel is dan ook een herdenkingsmonument waarmee 763 Nijmegenaren worden herdacht die het leven verloren toen de ‘vrienden, de Yankees’ hun bommen boven de stad lieten vallen.
Onder de doden waren 24 kinderen, leerlingen van de Montessorischool die stond op de plaats van De Schommel. Zeven vrouwen halen herinneringen op aan dat bombardement en komen al pratend op andere trauma’s van hun stad: de moord op de activist Louis Sévèke in 1981 en de gewelddadige Piersonrellen van de krakersbeweging die zelfs leidden tot militair ingrijpen. ‘Havana aan de Waal’, was de bijnaam van de linkse stad in die tijd. Er werd gestreden tegen het kapitalisme, tegen de rijken die de kleine, betaalbare woningen in de benedenstad wilden slopen om luxe huizen te bouwen. Nijmegenaren stonden pal tegenover elkaar.
Zeven vrouwen. De zestienjarige Lillian wil een scriptie maken over de oorlog en gaat daarvoor te rade bij haar opa, die getuige was. Opa verwijst haar naar Sjaantje Blom, nu Jeanne Cohen, die haar broertje verloor bij het bombardement, zoals ook de Duits-Nederlandse Gertrude haar dochtertje Rika verloor. En uitgerekend Gertrude is, ’s nachts als ze wakker ligt, ook nog eens ‘gehoor-getuige’ van de moord op Sévèke. Het ene verhaal grijpt in het andere, de vrouwen kennen elkaar niet, maar zijn door drama’s verbonden. Zo verhaalt de auteur van één naar zeven.
Auteur
Pauline van der Lana (1963 – 2005) debuteerde in 2005 met Van de Wereld. Als haar belangrijkste boek beschouwde ze Tommie, een vlindertje achter glas, een eerbetoon aan haar vroeg overleden broertje. Het boek kwam pas na haar dood uit. Haar website wordt sinds haar dood door dierbaren bijgehouden op Touchthesky.nl.
De verhalen in dit boek hebben meest te maken met het Amerikaanse bombardement op 22 februari 1944. Een groot deel van de stad werd verwoest en de stad herdenkt – onder meer bij De Schommel – ieder jaar de doden die vielen.
Heel lang is gedacht dat het om een ;’vergissingsbombardement’ ging, dat de Amerikanen dachten dat zij hun bommen boven een Duitse stad lieten vallen. Uit nader onderzoek blijkt dit niet het geval te zijn. In 2009 verscheen daarover een boek. De Amerikanen – tenminste veel bemanningsleden – hebben geweten dat zij niet boven Duitsland zaten, maar Nijmegen met zijn station dat zo dicht tegen de grens aan lag, was een ‘geoorloofd gelegenheidsdoel’.
Een fraai gestileerd verhaal, al krijg je soms de indruk dat de band tussen de zeven vrouwen wat erg gezocht is. Storend wordt dat echter niet.
Dit boek zal met name inwoners van Nijmegen en omstreken boeien. De plaatsen en straten leven vooral in de ogen van bewoners. Ik zou het erg verhelderend hebben gevonden als er voorin het boek twee kleine stadsplattegronden hadden gestaan van het gebied waar de bom is gevallen: deze gebouwen en straten (genoemd in het boek) stonden er voor de dag van de bom, zo is de stad nadien ingevuld.
Een mooi, maar te Nijmeegs boek.
Pauline van der Lans – De Schommel. ISBN 978-94-6365-123-3. 134 pagina’s, €15,-. Leeuwarden: Uitgeverij Elikser 2019.