Mensen zijn geneigd om het beste met een ander voor te hebben
In de westerse cultuur overheerst al eeuwen de mening dat de mens van nature slecht is. De schrijver confronteert ons met nieuwe inzichten uit de psychologie, de economie, de biologie en de archeologie. Hij stelt dat de mens van nature goed is, maar soms misleid wordt.
In de eerste twee delen van dit omvangrijke boek staan allerlei nieuwe onderzoekingen die vroegere theorieën over de slechtheid van de mens weerspreken. Zo blijken mensen na bombardementen en natuurrampen eerder geneigd te zijn met elkaar samen te werken in plaats elkaar te bevechten. Psychologische experimenten met proefpersonen, waarin gevraagd werd anderen te pijnigen of te kwellen, mislukten omdat ze dat weigerden. In de roman Lord of the Flies wonen jongens op een onbewoond eiland. Na verloop van tijd bevechten ze elkaar. In de werkelijkheid is deze situatie voorgekomen, maar de jongens gingen juist goed samenwerken en werden vrienden.
In de laatste twee delen verklaart de auteur waarom mensen soms slecht worden. Als oorzaken noemt hij onder andere: empathie kan verblinden, macht corrumpeert, er is een verkeerde democratie. Hij geeft adviezen: compassie in plaats van empathie, een echte democratie, keer de andere wang toe. Hij eindigt met tien leefregels. Bijvoorbeeld: Bij twijfel ga uit van het goede, vermijd het nieuws, want we krijgen vaak alleen slecht nieuws, denk in win-winscenario’s, probeer de ander te begrijpen ook als je geen begrip hebt, heb je naaste lief, gelijk ook anderen hun naasten liefhebben.
Auteur
Rutger Bregman (1988) is schrijver en journalist. Hij is één van de vaste schrijvers van het journalistieke online platform De Correspondent. Samen met Jesse Frederik maakt hij voor de Correspondent de podcast de Rudi en Freddie show. In 2013 ontving hij voor De geschiedenis van de vooruitgang van Liberales de prijs voor het beste non-fictie-boek. In 2015 schreef hij samen met Jesse Frederik het essay voor de Maand van de Filosofie.
Vernistheorie
Een veel gebruikte term in dit boek is ‘vernistheorie’ . Hiermee wordt aangeduid dat de mens van nature slecht is. Aan de buitenkant lijken we wel goed, maar het slechte wordt bedekt door een laagje vernis dat verdwijnt zodra er moeilijkheden komen. Goede mensen kunnen zo maar in monsters veranderen. Vrij overtuigend bewijst de schrijver het tegendeel. Veel mensen zijn pessimistisch of cynisch, bijvoorbeeld ten aanzien van de milieuproblematiek. Pessimisme is een zelfvervullende profetie. Als niemand gelooft dat er iets aan te doen is zullen de meesten passief blijven en gebeurt er echt niets. Hij pleit voor vertrouwen in elkaar en geloven in oplossingen.
Hobbes en Rousseau
Deze filosofen hebben een heel verschillend mensbeeld. Beiden hebben het over de mens in de natuurstaat. De mens was toen een jager en verzamelaar. Er was geen bezit en geen landbouw. Rousseau verheerlijkte hier de mens. Het ging mis toen de landbouw ontstond en er hekken verschenen rond de eigen grond. Toen ontstonden er oorlogen en infectieziekten. Volgens Hobbes zaten de mensen in de natuurstaat elkaar al behoorlijk dwars. Ze hadden een machthebber nodig om ze in het gareel te houden. Bregman kiest voor Rousseau en stelt heel beeldend dat de mens een goed been heeft en een slecht been. Waar het op aan komt is welk been getraind wordt.
Oorlog
Met zijn stukken over de oorlog zou je moeite kunnen hebben. Als je naar de oorlogsmisdaden van de Duitsers kijkt dan is hun gedrag het resultaat van propaganda, het oefenen van het slechte been. De schrijver zegt hierover: Duitsers geloofden dat ze aan de goede kant van de geschiedenis stonden. Auschwitz was het eindpunt van een langdurig historisch proces waarin het kwaad zich steeds beter vermomde als het goede.
Zeer opmerkelijk is het onderzoek onder Amerikaanse soldaten na een veldslag tegen Japanners. Wat kwam daaruit? Soldaten willen niet doden. Ze doen alles om het schieten te vermijden, ze vuren zelfs over de vijand heen. De legerleiding trainde de militairen. Het resultaat was dat ze vervolgens als een soort machines te werk gingen. Als soldaten gedood hebben houden ze daar vaak een PTSS (posttraumatische stressstoornis) aan over.
Jos de Blok
Een sympathiek en overtuigend voorbeeld van het goede in de mens is de organisatie Buurtzorg van Jos de Blok. Zijn organisatie zonder management, afdelingen personeelszaken en marketing is een ware democratie. De Blok zegt: vakmensen gewoon hun werk laten doen. Niet vanuit wantrouwen werken, maar vanuit vertrouwen. Het personeel blijkt gemotiveerder en tevredener en de zorg kost veel minder geld.
Bregman stelde een zeer uitgebreid boek samen dat berust op onderzoeken en praktijkvoorbeelden. Hij heeft duidelijk grondige research verricht. Het is heel helder geschreven en de voorbeelden zijn aansprekend. Veel mensen zullen in deze sombere tijden uit dit boek weer wat moed kunnen verzamelen. Of iedereen overtuigd zal worden is de vraag. Velen zijn in deze tijden cynisch en pessimistisch. Zeker het lezen van de praktijkvoorbeelden en tien leefregels uit dit boek kunnen daar misschien verandering in brengen.
Een moedgevend boek in sombere tijden.
Rutger Bregman – De meeste mensen deugen. Een nieuwe geschiedenis van de mens. ISBN 978-90-829-4218-7, 528 pagina’s, € 25,00. Amsterdam: De Correspondent 2019.