Een visser slaapt altijd met één oog open
‘De zee is rijk, de zee is groot, zout water geeft het zoetste brood.’
In 1886 richtte een aantal vooruitstrevende lieden de Zuiderzeevereniging op. Men wilde gaan bekijken of drooglegging van de Zuiderzee mogelijk was. De Zuiderzee, waar talloze vissers hun dagelijks brood verdienden, een goed belegde boterham want de Zuiderzee zat barstensvol vis. De Zuiderzee dicht… ach, de vissers haalden hun schouders op, het zou zo’n vaart niet lopen. Ze visten door en hun zoons visten door en ook hun kleinzoons werden visser. Maar de hoge heren vergaderden verder. Ir. Lely kwam met tekeningen: de drooglegging zou haalbaar zijn. Pas toen er in 1916 een grote watersnoodramp gebeurde, raakte ook de bevolking ervan overtuigd dat een waterkering niet gek was. De Zuiderzeewet werd aangenomen. Prompt daarna gaf de Zuiderzee de vissers een visvangst cadeau als nog niet eerder voorkwam. Hadden de vissers in voorgaande jaren gemiddeld voor 3 miljoen uit het zoute water gehaald, nu lag de opbrengst aanzienlijk hoger op bijna 8 miljoen gulden. ‘Een teken van boven, God hield vast aan de zee,’ constateerde de kerkse bevolking. En viste onaangedaan voort.
De vissers die al vele jaren rondom de Zuiderzee woonden waren verknocht aan hun vak. Vissen zat ze al generaties in het bloed. Ze visten als hun voorouders, trouwden de dochters van vissers, hun kinderen gingen de Zuiderzee op en leerden het vak van hun vaders. Er wordt wel gezegd dat vissers altijd met één oog open slapen, ze zijn bedacht op de streken van de zee, de zee die hun vriend en vijand is. Dat gold ook voor de vissers Hopman, Van Eekelen, Kwakman en Van den Berg, Zuiderzeevissers uit resp. Spakenburg, Wieringen, Volendam en Urk. Vier verschillende mannen. Maar de Zuiderzee bindt hen voorgoed. Eén jaar voor de Afsluitdijk daadwerkelijk werd gedicht haalden de vissers opnieuw ongekend veel vis uit het water, net als in 1918. Maar dit keer werd God niet aangesproken, men geloofde niet meer in die helpende hand, de dijk was al zo ver gevorderd…
Nadat op 28 mei 1932 de Afsluitdijk werd gedicht en de zoute zee veranderde in een zoet meer, veranderden hun levens. Hoe gingen zij, hun vrouwen en hun vaak kinderrijke gezinnen daarmee om? Wat heeft dat betekend voor de rest van hun leven? Bleef het water trekken, gingen zij omscholen op kosten van de Zuiderzeesteunwet of emigreerden zij het land in, verloren zij het zicht op het zilte water? Aan de hand van hun levensgeschiedenissen krijgen wij dat te horen.
Auteur
Eva Vriend (1973) is historica en schrijfster. Ze groeide op in de Noordoostpolder. De geschiedenis van haar geboorteplek heeft haar kennelijk gefascineerd want in 2013 debuteerde zij met Het nieuwe land. Ze werd daarvoor genomineerd voor de Brusseprijs en de Libris Geschiedenis Prijs. Sinds 2016 werkt ze samen met het Zuiderzeemuseum aan het interactieve project Mijn Zuiderzee.
Voor dit laatste project tekende de auteur de levensverhalen op van kustbewoners die de gedeeltelijke drooglegging en afsluiting van de Zuiderzee zelf hebben meegemaakt of er in hun familie over hadden gehoord. Veel van die verhalen kwamen uiteraard van de vissers die met de komst van de Afsluitdijk hun broodwinning zagen verdwijnen. Die vormen de basis voor dit boek.
De geschiedenissen van de vissers en de generaties die hen voorgingen zijn schitterend opgetekend. Zo gaat geschiedenis leven. Mooie kers op de taart: her en der in het boek staan foto’s uit de familiealbums van de leden van de vertellende vissersfamilies.
Vriend schrijft in de stijl van Annejet van der Zijl: levend, ontroerend, weergaloos, geschiedenis van en voor mensen die in hun verhalen zozeer tot leven komen dat je niet van ze kan scheiden. Ze is al eens genomineerd geweest voor de Libris Geschiedenis Prijs. Laat die voorgaande nominatie een aanloop zijn geweest tot een definitieve en zeer verdiende prijs voor dit ontroerende monument voor de Zuiderzee-vissers uit vroeger jaren.
Eva Vriend – Eens ging de zee hier tekeer. Het verhaal van de Zuiderzee en haar kustbewoners. ISBN 978-90-4503-631-1, 358 pagina’s, €24,99. Amsterdam: Atlas Contact 2020.