Op weg naar een apocalyps
In een Hongaars stadje wordt bekend dat de rijke Baron Wenckheim terugkeert naar zijn geboorteplaats. De terugkomst wordt een grote teleurstelling en in plaats van redding komt er een catastrofe.
Een Hongaars stadje is in rep en roer omdat de Baron terugkeert. Hij werd in het stadje geboren en bewoonde met zijn familie de burcht. Hij vertrok in zijn jeugd naar Argentinië. Hij had een jeugdliefde en vanuit Argentinië begon hij liefdesbrieven te schrijven. Zijn jeugdliefde Marika is in alle staten als hij haar weer wil ontmoeten. Door een misverstand, fakenieuws, heerst in het stadje de opvatting dat de baron met grote sommen geld het stadje weer tot bloei wil brengen. Er begint een koortsachtige voorbereiding voor een grootse ontvangst. Werkelijk alles valt echter tegen en alle verwachtingen blijken ongegrond.
Auteur
László Krasznahorkai (1954) is een Hongaarse meesterverteller en romanschrijver. Voor zijn romans, verhalen en essays ontving hij vele literaire prijzen. Hij is ook genoemd als Nobelprijskandidaat. De Nederlandse vertaling van zijn debuut Satantango (2012) werd hier jubelend ontvangen en won de Filter Vertaalprijs in 2014. In 2015 ontving hij de Man Booker International Prize voor zijn hele oeuvre. De melancholie van het verzet is zijn tweede in het Nederlands vertaalde roman.
Deze roman telt vele personages. Zo’n twintig personen komen regelmatig terug. De meeste aandacht wordt besteed aan de Professor en aan de Baron. De Professor was een beroemde geleerde die van de ene op de andere dag genoeg kreeg van de wetenschap. Hij verliet zonder veel bagage zijn huis en vestigde zich in een zelf gebouwde hut in een ruig, onbewoond gebied dat men het Braambos noemde. De roman begint met een demonstratie van zijn dochter die in aanwezigheid van pers en televisie allerlei eisen komt stellen. Hij beschiet ze met als gevolg dat zijn ‘belegering’ snel is afgelopen. Hij komt ook in de belangstelling van een groep Hells Angels. Als ze hem willen vermoorden schiet hij hun leider dood. Hij steekt zijn hut in brand en gaat op de vlucht. Het brandende Braambos (verwijzing naar de Bijbel) blijft achter. Er volgt een fanatieke jacht op hem.
De Baron woonde in Argentinië en was aan lager wal geraakt door speelschulden. Hij was nog uitsluitend bezig met het schrijven van liefdesbrieven aan zijn jeugdliefde in Hongarije. Hij deed dat heel zorgvuldig, het kostte hem een week per brief. Hij wilde niets liever dan terugkeren naar zijn geboorteplaats en zijn vroegere geliefde. Hij reisde naar zijn rijke familie in Oostenrijk. Daar werd hij voorzien van prachtige kleding en een kleine som geld. Daarna werd hij op de trein gezet naar Hongarije. Er wachtte hem daar een zeer feestelijke, maar wel zeer chaotische ontvangst. De zeer verwaarloosde burcht werd bewoond door wezen. Ze werden er uit gezet. In een koets met vier paarden werd hij naar de burcht gereden. Deze was nog zo goed als onbewoonbaar. De grote tragiek van de terugkomst is dat hij zijn vroegere geliefde niet herkent. Hij had haar jeugdige gezicht van vroeger voor ogen. De tragiek wordt nog groter als hij niet de Messias blijkt te zijn die de stad komt redden: wel mooie kleding, maar verder geen rooie cent.
Veel aandacht wordt besteed aan de samenleving. De stad wordt eigenlijk bestuurd door de commissaris, een echte, militaristische potentaat. De burgemeester heeft niets te vertellen. Naast de politiemensen, die zich gedragen als militairen, maakt hij ook gebruik van de motorbende met hun hoofdman. In de stad is het een grote bende. Hopen met vuil en winkels die slecht bevoorraad zijn. Benzine is alleen te koop voor vrienden van de commissaris. Ook de pers danst naar de pijpen van deze dictator. Er wordt zelfs gedaan aan geschiedvervalsing. Vroegere gebeurtenissen worden soms gewist. In deze beschrijvingen herkennen we de kritische houding van de schrijver tegenover zijn land waar de democratie langzaam verdwijnt.
Deze omvangrijke roman is soms wat moeilijk toegankelijk. Dit komt onder andere door de tekstindeling. Er is geen alinea-indeling, er zijn geen witregels. De schrijver wisselt veelvuldig van perspectief. Als de regel inspringt komt er een nieuwe persoon aan het woord. Je komt er al lezende pas achter over wie het gaat. De auteur maakt hele lange zinnen met veel komma’s. Ze gaan soms door in een blok van wel tien regels. Lastig! Het boek heeft ook enkele vrij ingewikkelde stukken. Het zijn lange filosofische overdenkingen van de Professor. Gelukkig bestaat het overgrote deel uit humoristische passages. Zij vormen de charme van het boek. Hoogtepunten zijn de treinreis van de baron en dan vooral zijn welkom op het station, met lange toespraken, een vals zingend koor begeleid door claxonnerende Hells Angels.
Een zeer bijzonder gedeelte is de anonieme brief. Deze veroorzaakt grote opschudding. In ongekend felle bewoordingen wordt het Hongaarse volk beledigd. Enkele voorbeelden: zo’n weerzinwekkend volk als jullie heeft de aarde nog niet voortgebracht, ik ben nooit walgelijker mensen tegengekomen, vuile Hongaar met je jaloezie, kleinzieligheid, bekrompenheid, vadsigheid, achterbakse gluiperigheid, schaamteloze lafheid, eerloosheid en voortdurende bereidheid tot verraad. En dat gaat maar door.
Ondanks de vele humor is er sprake van een heel somber mensbeeld. Alles is verloederd en de mensheid nadert haar einde. In het slot van de roman gebeuren griezelige, surrealistische dingen. Het lijkt of de Apocalyps is aangebroken.
We hebben te maken met een heel bijzonder boek dat je lang bijblijft. Gelukkig wint het hilarische het meestal van het dramatische. Wat mij betreft: een meesterwerk!
László Krasznahorkai – Baron Wenckheim keert terug. Uit het Hongaars vertaald (Báró Wenckheim hazatér) door Mari Alföldy. ISBN 978-90-284-2743-3, 496 pagina’s, € 29.99. Amsterdam: Wereldbibliotheek 2019.