Brieven van een Hollandse dwangarbeider 1943-1944
‘Je zal van mij niets tekortkomen Anny’
Als de 25-jarige Adri Schuurman in 1943 door de Duitse bezetter wordt tewerkgesteld in Berlijn is hij nog nooit in het buitenland geweest. Hij gaat met grote tegenzin. Zijn verkering met Anny is jong en hij wil haar niet graag verlaten. Maar de Duitsers hebben geen boodschap aan lieverkoekjes. Zowel Adri als zijn broers Jan en Gerard zijn opgeroepen. Adri’s 18-jarige broer Frans biedt aan de plaats in te nemen van Jan, die dat voorjaar wil trouwen. En hij ziet wel wat in het avontuur. Zo gaan de broers met andere IJsselsteiners en landgenoten naar Duitsland. Frans en Adri komen in Berlijn terecht, daar worden zij gescheiden. Adri heeft zich, als derde in een gezin van tien kinderen waarvan de moeder al jong overleed, altijd verantwoordelijk gevoeld voor de kleintjes, dus ook voor Frans. Wat gezinsleven is, heeft hij na het hertrouwen van zijn vader met een ware feeks, niet meer meegemaakt tot hij Anny leerde kennen, wier ouders hem vol warmte opnamen in hun midden. Adri heeft met Anny afgesproken dat hij haar zal schrijven. Zij zullen alle brieven nummeren en bewaren, om later nog eens te kunnen terugkijken op die tijd, als ze samen getrouwd zijn. Want dat ze zullen trouwen staat vast, Adri weet dat hij nooit een betere vrouw zal treffen.
De brieven, 57 in totaal, vormen de basis van dit boek. Zoon Martin maakte na de dood van zijn beide ouders de grote enveloppe open waarin ze bewaard werden en las de liefdevolle brieven. Hij kreeg daardoor zicht op een tot dan toe onbekend deel uit het leven van zijn vader die na de oorlog nooit verteld had wat hij in Berlijn had meemaakte. ‘Er ontbrak een schakel, nu is de ketting compleet’, schrijft zijn zoon.
Martin typte alle brieven uit, verspreidde de tekst onder naaste familieleden en kwam toen op het idee dat de brieven, voorzien van historische omlijsting, boeiend voor derden zou zijn. Tenslotte hadden meer Nederlanders als tewerkgestelde – Adri gebruikte nooit het woord dwangarbeider – in Duitsland gezeten. Zij werkten elders, maar hun leven was toch vergelijkbaar. En hun kinderen – zoals Martin – waren wellicht ook benieuwd naar die verhalen.
Auteur
Martin Schuurman is zelfstandig sociaalwetenschappelijk onderzoeker in de gehandicaptenzorg. Hij publiceert daarover artikelen en essays. In 2009 kwam uit, met Anna van der Zwan als coauteur, Inclusie, Zeggenschap, Support.
Wonen, werk en geloof zijn de pijlers van Adri’s bestaan. Later schrijft hij ook nog ‘Mijn plicht gaat boven alles.’ Zijn liefde voor Anny uit hij meermaals. Hij belooft haar dat zij er nooit spijt van zal hebben als zij met hem trouwt, want ze zal niets bij hem tekortkomen. Hetzelfde geldt voor hun toekomstig gezin. Adri is zeer gelovig. Zijn rooms-katholiek geloof is een steunpilaar voor hem, hij belijdt dat niet alleen in zijn brieven, maar ook door met de kerkelijke feestdagen veelvuldig naar de kerk te gaan. Hij draagt zijn gebeden op aan Anny en zijn familie, vraagt haar ook voor hem te bidden.
Natuurlijk, het is de tijd. In die jaren waren mensen veel geloviger dan nu. Maar tijdens het lezen komt het geloof toch als ‘overdosis’ binnen. Wat mij betreft hadden god en gebod toch iets meer in perspectief gezet kunnen worden.
Het is geen meeslepend verhaal. Adri’s wel en wee tijdens de oorlogsjaren zijn denk ik boeiender voor ’s mans familie dan voor derden, ondanks de omlijsting die de zoon de brieven geeft. Die is meer verklarend van toon.
Een tijdsbeeld, dit boek. Adri Schuurman is een handwerksman, geen begaafd scribent. Hij schreef zijn brieven ook niet om 75 jaar na de oorlog een lezerspubliek te boeien, maar om zijn geliefde op de hoogte te stellen van zijn wedervaren. Lees het vanuit die gedachte.
Martin Schuurman – Overleven in Berlijn. Het verhaal van een tewerkgestelde aan de hand van de brieven aan zijn geliefde, 1943 – 1944. ISBN 978-94-6338-822-1, 233 pagina’s, € 19,95. Soesterberg: Uitgeverij Aspekt 2020.