Naakt in de kunst
Brievenroman, maar dan met e-mails. De schrijver heeft een dialoog met een archivaris over wat je in de kunst aan blote afbeeldingen door de eeuwen heen tegenkomt.
De auteur bespreekt met Frank Oldekerk, archivaris bij het Amsterdams Stadsarchief verschillende kunstwerken waarop blote mensen staan afgebeeld. Dat gebeurt omdat hij een deskundige gesprekspartner nodig heeft bij het schrijven van een boek voor kinderen over het begrip ‘bloot’. Gaandeweg vinden ze het onderwerp toch minder geschikt voor de oorspronkelijke doelgroep. In Schuldig kind worden verschillende aspecten van kindermisbruik behandeld.
Auteur
Ted van Lieshout (1955) studeerde aan de Amsterdamse kunstacademie. Hij werd illustrator. Ook ontwierp hij boekomslagen en tekende voor kranten en tijdschriften. In 1986 verscheen zijn eerste kinderboek Raafs reizend theater. Inmiddels zijn van hem 50 boeken verschenen die verschillende keren bekroond werden. Ook schreef hij scenes en liedjes voor televisieprogramma’s als Sesamstraat en Klokhuis. In 2009 kreeg hij de Theo Thijssenprijs voor zijn hele oeuvre.
Wanneer je dit boek ter hand neemt en let op de cover en de tekst op de achterkant krijg je de verwachting dat het om een serieus boek over kunst gaat. Dit is maar gedeeltelijk waar. Als je je zou beperken tot de illustraties en de begeleidende tekst kom je veel te weten over het thema bloot in de kunst. Maar de schrijver heeft gekozen voor de vorm van een briefwisseling. Aanvankelijk is dat wel interessant omdat de briefschrijvers kennis uitwisselen en af en toe discussiëren. Vermakelijk is het om te volgen dat ze elkaar steeds vriendschappelijker gaan bejegenen. Irritant wordt het als Van Lieshout maar blijft zeuren om meer privégegevens van Oldekerk, er ontstaat daarover zelfs ruzie.
De heren hebben een heel langdurig gesprek over pedofilie. Ze komen zelfs tot persoonlijke ontboezemingen. Van Lieshout was slachtoffer en Oldekerk bekent pedofiel te zijn, zij het niet actief. Bladzijden lang spreken ze in dat kader over Michael Jackson. De VPRO zond een geruchtmakende documentaire uit waarin enkele slachtoffers vertellen over hun ervaringen met de popster. Na het zien van die documentaire zijn beide heren overtuigd van de schuld van Jackson. Van Lieshout weet uit persoonlijke ervaring hoe het proces verloopt van uitverkorene naar slachtoffer. Dit is wat mij betreft een veel te lang en eigenlijk volkomen overbodig stuk. Hier dwalen de heren enorm af.
Een belangrijk onderwerp in dit boek is het ‘blootboek’ dat Van Lieshout wil schrijven voor de jeugd. Hij wil musea toegankelijker maken voor kinderen. Hij wil ze veel plaatjes laten zien en zo vertrouwd maken met beeldende kunst. De vraag in dit boek is of afbeeldingen met naakt daarop daar ook bij horen. Daarover discussiëren de heren briefschrijvers onder andere. De vraag is: wat kan wel en wat niet. Van Lieshout heeft enkele gedeeltes van het kinderblootboek in dit boek opgenomen. Zo’n gedeelte gaat over Adam en Eva, de zondeval en hoe de kerk met naakt omging. Een heel vermakelijk stuk.
Het waardevolste deel van het boek gaat over bloot in de kunst. Er staan veel afbeeldingen in waarover interessante en serieuze informatie staat. Zo wordt begonnen met enkele afbeeldingen van gehangenen. Het gaat om naakte wederdopers die vanwege hun naaktlopen ter dood werden veroordeeld. Ze werden naakt opgehangen op het galgenveld. Een vermakelijk stuk gaat over Michelangelo en zijn beschildering van het plafond van de Sixtijnse kapel. Van Lieshout gaat vooral in op het bloot. Wat hem opvalt is dat Adam die door God via de vingers het leven krijgt voor een volwassen man wel een heel klein piemeltje heeft. Hij ontdekte ook een afbeelding van de scheppende God waarop de billen van God zijn te zien. Van Lieshout vindt het onzinnig dat God op deze manier in de gestalte van een mens is geschilderd.
Een heel amusant gedeelte gaat over de rol van het Vaticaan als het gaat om bloot in de kunst. In 1555 kreeg Michelangelo de opdracht alle blote billen, borsten en piemels weg te werken. Hij weigerde dat. De opdracht ging toen naar Daniele da Volterra. Hij schilderde doekjes en bladertakken over de aanstootgevende delen. Ook de beelden met blote delen moesten worden aangepakt. De vele Griekse beelden in het Vaticaan kregen een vijgenblad van gips, marmer, brons of steen. Als dit niet kon moest de piemel verwijderd worden zodat een vijgenblad kon worden aangebracht. Wat deden ze met al die afgehouwen pikken? Wel, die kwamen terecht in laden van eindeloze rijen kasten, ergens in het Vaticaan.
Dit is een gewaagd en afwijkend boek, qua genre niet onder te brengen. Vaak lijkt het erop dat de auteur er maar een beetje op los schreef.
De zogenaamde briefwisseling, de heer Oldekerk bestaat natuurlijk niet, is soms vermakelijk, maar het irriteert ook als er te veel geneuzeld wordt over het speurwerk van Van Lieshout. Wie is Oldekerk echt? Ook hun persoonlijke sekservaringen vormen een overbodig zijspoor. Toch bevat het boek een schat aan informatie, wordt er wel helder over het onderwerp bloot in de kunst gesproken en geven de vele goed gekozen illustraties een breed beeld van het onderwerp.
Een speels boek over een gewaagd onderwerp.
Ted van Lieshout – Bloot. ISBN 978-90-214-2102-5, 179 pagina’s, € 20. Amsterdam: Uitgeverij Querido 2020.