Spionnen, leugens en ballingschap
Tijdens de Koude Oorlog werd er druk gespioneerd. De biografie van geheim agent George Blake maakt een Hete Oorlog van verraad, vals spel, langdurige celstraffen en executies zichtbaar.
Op Tweede Kerstdag 2020 stierf de 98-jarige George Blake. Hij werd ter aarde besteld onder zijn Russische naam Gyorgi Bechter. Het Russische volkslied klonk en een militaire erewacht vuurde saluutschoten af. Vladimir Poetin zei dat Kolonel Blake een briljante en dappere professional was geweest. Hij had oprecht van Rusland gehouden en bewondering getoond voor de prestaties van het Russische volk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken weigerde commentaar te geven.
George Blake werd in 1922 te Rotterdam geboren als George Behar. Zijn vader was een Jood met Britse nationaliteit. Zijn moeder was Nederlandse. Toen vader in 1936 overleed werd George naar Caïro gestuurd voor zijn verdere vorming en opleiding. Hij werd daar zeker beïnvloed door de communistische sympathieën van zijn oudere neef Henri Curiel. In 1939 keerde George terug naar Nederland. Na de Duitse inval werd hij spoedig actief in het verzetswerk en vluchtte in 1942 via Frankrijk en Spanje naar Engeland. Daar kwam hij terecht bij de Britse Secret Intelligence Service (SIS). George veranderde zijn achternaam in Blake. Na werk voor de spionagedienst in Hamburg werd hij naar Cambridge gestuurd om Russisch te leren. Hierna kreeg George Blake opdracht om in Korea een agentennetwerk op te zetten.
Niet lang na zijn aankomst in 1950 werd de Britse diplomaat en spion Blake gevangen genomen door Noord-Koreaanse troepen. Tijdens de drie jaar internering leerde hij het werk van Karl Marx kennen, kreeg hij belangstelling voor de communistische zaak en bood zijn diensten aan bij Sovjet-agenten. In 1953 werd hij vrijgelaten en enthousiast in Engeland ontvangen. De Britse MI6 wist niet dat zij in Blake een overtuigde dubbelspion terugkregen. Hij zou honderden Britse agenten verraden. Veertig van hen zouden dit met de dood moeten bekopen.
Volgens de CIA sluisde Blake 4720 pagina’s documentatie naar de Sovjets. Daarbij ging het altijd maar om één ding: te weten komen of de andere partij met een oorlog zou beginnen.
De rol als dubbelspion werd in Moskou strikt geheim gehouden. Slechts drie mensen in het Russische hoofdkwartier waren op de hoogte van de identiteit van Diomid (Diamant) zoals Blake in het Russisch werd aangeduid.
Zijn belangrijkste wapenfeit was ongetwijfeld het verraden van een tunnel die de Engelsen en Amerikanen in de jaren vijftig hadden aangelegd van West- naar Oost-Berlijn om inlichtingen van achter het IJzeren Gordijn te verzamelen. De Russen waren via Blake van de tunnel op de hoogte. Daardoor waren alle spionageactiviteiten die het Westen via deze ‘tube’ ontplooide gedoemd te mislukken.
In 1961 werd Blake ontmaskerd door een onbenullige vergissing en veroordeeld tot 42 jaar cel. Vijf jaar later wist hij met behulp van drie vrienden te ontsnappen. Deze smokkelden Blake in een kampeerauto naar Berlijn alwaar hij zich meldde bij de Oost-Duitse autoriteiten. In Rusland werd hun spion met waardering ontvangen en zou hij op kosten van de KGB tot zijn dood goed kunnen leven.
Auteur
Simon Kuper (1969) is een Brits auteur op het gebied van sport en geschiedenis. Hij groeide op in Leiden en verhuisde op zijn zestiende naar Engeland.
De vrolijke verrader geeft een fascinerend beeld van de enorme druk waaronder spionnen staan als zij eenmaal voor hun verraderlijk beroep hebben gekozen. Zij weten dat ze alles wat hen lief is op het spel zetten. Hun familie, hun vrouw en kinderen, hun land, hun leven. Vooral dubbelspionnen beseffen dat het moment zal komen dat het doek valt en ze zullen worden opgepakt. Meestal verraden door een collega.
Daarbij komen hun twijfels of ze de goede keuzes hebben gemaakt en of hun leven achter tralies of in een vreemd land de moeite waard was. In het geval van Blake is zijn ontsnapping uit de gevangenis misschien wel het meest spectaculair, maar zijn leven na 1965 in Rusland is dat niet minder. Ook hij zag dat Rusland de droom van het communisme verre van waar had gemaakt. Kon hij er een nieuw leven opbouwen?
Dit boek levert een boeiend inzicht in de zielenroerselen en de levensloop, niet alleen van George Blake, maar ook van vele collega’s die in de Koude Oorlog de kastanjes uit het vuur haalden. Alles is goed gedocumenteerd en voorzien van een fotobijlage zodat wie meer wil weten over spionage, een verantwoorde slag kan slaan.
De vrolijke verrader is een superieur alternatief voor de vele spionagethrillers.
Simon Kuper – De vrolijke verrader. Een KGB-spion uit Rotterdam. Vertaald uit het Engels (The Happy Traitor. Spies, Lies and Exile in Russia) door L&R Tekst, onder redactie van Louise Koopman. ISBN 978-90-468-2303-3, 256 pagina’s, € 20,00. Amsterdam: Nieuw Amsterdam 2021.