Verzoening met lot en leven
Zijn vader kon in 1939 met een kindertransport ontsnappen aan de nazi’s. Driekwart eeuw later reist hij met zijn zoon naar Duitsland, naar Berlijn.
Vader Hans Lichtenstein en zoon Jonathan besluiten de reis van het Joodse kindertransport in omgekeerde richting te maken. Vanuit Harwich naar Hoek van Holland en dan naar Berlijn. Vader wil in elk geval de winkel van zijn vader terugvinden en diens graf bezoeken.
Hans Lichtenstein was één van de tienduizend meest Joodse kinderen die aan een wisse dood in de concentratiekampen ontkwamen door een kindertransport naar een veilig land. Zij zouden hun ouders en andere achtergebleven familieleden nooit terugzien.
Uiteindelijk vestigde hij zich als arts in Wales en trouwde met een Britse. Zijn lievelingszoon Simon verongelukte bij een helikopterongeval en met zijn andere zoon onderhield hij een schurende relatie. Toch wilden beiden graag op reis. Naar het verleden van vader Hans. Ze gaan met de auto op de boot naar Nederland en dan verder naar Berlijn.
In een Berlijns café voelt Jonathan zich niet op zijn gemak en begrijpt niets van de vanzelfsprekendheid waarmee zijn vader in de konditorei heeft plaats genomen en om speciaal gebak heeft gevraagd. ‘Hoe wist je dat dit hier was en wat je moest bestellen?’, vraagt Jonathan.
Pas later zal zijn vader onthullen dat hij als kind met hun gezin naar deze gelegenheid kwam en dat hun oude flatgebouw zichtbaar is vanaf de tafel die hij uitkoos.
Zijn vader heeft behalve een zus die in Israël woont geen overlevende familieleden. Afgezien van de verwoestende holocaust zijn er suïcides te betreuren. Zowel zijn vader en zijn grootvader als ook een broer van hem maakten zelf een einde aan hun leven.
Vader en zoon rijden in 2015 Duitsland binnen. In Bentheim verlieten destijds in 1939 de nazi’s de trein. Het was de laatste plek waar Hans Lichtenstein hun uniformen zag. Ze hadden honden bij zich. Het zijn de laatste herinneringen aan de nazi’s.
De auto wordt aan de kant gezet en ze maken een wandeling langs het perron en het spoor dat er nog steeds ligt. Zijn vader moet overgeven..
Onderweg naar Berlijn drinken ze koffie bij een Raststätte. Hoewel zijn vader goed Duits spreekt vraagt een buffetvrouw of hij een Engelsman is. Hans Lichtenstein is hierover opgetogen.
Op naar Berlijn, naar een goed hotel in het centrum. Ze zullen het verleden opzoeken, de exposities, de monumenten, het huis van hun familie, het graf van zijn vader, Jonathans opa. Er blijkt nog veel terug te vinden.
Het ergste is het bezoek aan concentratiekamp Sachsenhausen. Het werd in 1936 gebouwd als voorbeeld voor de andere die spoedig zouden volgen. Inclusief de gaskamers en verbrandingsovens.
Auteur
Jonathan Lichtenstein (1957) is toneelschrijver en doceert drama aan de Universiteit van Essex. De schaduw van Berlijn is zijn eerste boek.
Deze roman is prachtig opgebouwd. De hoofdstukken over de reis winnen voortdurend aan gruwelijkheid, maar ook aan begrip tussen vader en zoon. Deze hoofdstukken alterneren met hoofdstukken over het leven van zoon Jonathan en de verhouding met zijn vader. Langzamerhand wordt organisch duidelijk hoe hun relatie gedurende de pelgrimstocht naar een traumatisch verleden sterk verbetert.
Zo ontstaat een heftig verslag van een louterend bezoek, waarbij de erfenis van een kindertransport een rustplaats krijgt. De opbouw werkt echter ook naar een ontroerende, verzoenende climax.
Een feest om te lezen.
Jonathan Lichtenstein – De schaduw van Berlijn. Leven met de erfenis van het Kindertransport. Vertaald uit het Engels (The Berlin Shadow. Living with the Ghosts of the Kindertransport) door Hanneke Bos. ISBN 978-90-450-4255-8, 304 pagina’s, € 22,99. Amsterdam: Atlas Contact 2021.