Tempo Doeloe werd wreed verstoord
Herinneringen van Indische Nederlanders.
Indische Nederlanders. Velen van hen moesten na de onafhankelijkheid van Indonesië ‘repatriëren’ naar het letterlijk en figuurlijk koude vaderland. De eerste generatie is vrijwel uitgestorven. Maar hun kinderen en kleinkinderen dragen hun verhalen met zich mee. Die verhalen. Na een periode waarin de ‘thuisgebleven’ Nederlanders hier nauwelijks behoefte aan hadden, ze hadden genoeg aan hun eigen oorlogsherinneringen en waren bezig met de wederopbouw, kunnen de verhalen nu gelukkig worden verteld. De tweede en de derde generatie doet dat, terecht, zonder schroom.
We kennen de Indische verhalen inmiddels uit een groot aantal boeken. Sybil van Dam heeft ze op een bijzondere manier verzameld.
Auteur
Sybil van Dam (1947), voormalig bibliotheekmedewerker, was altijd al gek op verhalen. Ze organiseert al jaren verhalentafels in Haarlemmermeer. Hierbij vertellen wat oudere deelnemers elkaar verhalen over hun alledaagse leven van vroeger en ze nemen foto’s mee. De ‘juf’ leidt alles in goede banen, tekent het gehoorde op en maakt hier later een boek van. Zo publiceerde ze boeken over verschillende kernen, waaronder Badhoevedorp, Nieuw-Vennep en Zwaanshoek. In 2019 begon ze een ‘Indische’ editie, waarvan de verhalen gebundeld zijn in dit boek.
Het boek ‘ademt’ het oude Indië, waarheen jonge Nederlandse vrouwen vaak met de boot vertrokken, nadat ze ‘met de handschoen’ met hun verloofde in het verre land waren getrouwd. Anderen waren er geboren. Het leven was er vrij comfortabel met grote huizen en veel bediendes. Dat alles veranderde drastisch tijdens de Japanse bezetting. Toen kon een Indisch uiterlijk opeens een voordeel zijn, maar voor ‘witte’ Nederlanders werden de Jappenkampen een hel, die velen het niet overleefden. Voor de anderen werd de bevrijding een desillusie, want toen begon de wrede Indonesische opstand. Hun evacuatie, ontvangst 
in Nederland (ze moesten zelf voor hun warme kleren betalen) en huisvesting verdienen op zijn zachtst gezegd geen schoonheidsprijs. Pas sinds 1988 vindt de jaarlijkse Indië-herdenking plaats. Ook de verhalen van dienstplichtig soldaten tijdens de zogenaamde politionele acties zijn opgetekend.
De verhalen zijn onopgesmukt en naturel, de vele huiselijke kiekjes dragen bij aan het sfeerbeeld. Om alles goed in je op te nemen kun je het beste steeds één verhaal tegelijk lezen. Uiteraard is bovengenoemde samenvatting slechts een ruwe schets, het zijn vaak de details die het hem doen. Ik geef er een paar, onsamenhangend, maar ze vielen me op.
- Teruggekeerde kinderen die bijles kregen in de Nederlandse taal, uiteraard niet gratis.
- Het plunderen door de Indonesiërs van Nederlandse bezittingen na de Japanse invasie van 1942.
- Het eten van hondenvlees in de kampen, sambal Bello.
- Het uitschelden van Indische leerlingen door de eigen leraren: ‘koeliedrijver’.
- De Jappen waren al jaren aanwezig in Indië voor 1942 als kleine zelfstandigen. Het waren hoge officieren die als spionnen fungeerden.
- Broodbeleg in het kamp: sambal en suiker.
- Bij alarm (in 1942) moesten we met een vergiet op ons hoofd en een gummetje tussen onze tanden de sloot in!
- Ze dronken in Nederland een andere soort koffie. Mijn vader genoot van koffie toebroek. Pure koffie met de pitjes er nog in.
- Ik dank mijn leven aan de atoombom. Hoe cru dat ook klinkt.
- De dochter van een dienstplichtig soldaat uit 1946: Hij sprak er niet vaak over en had een stevige aanmoediging nodig. Dat was met name in de vorm van enkele cognacjes. Maar als hij eenmaal op zijn praatstoel zat, hingen we aan zijn lippen. ‘Angst, angst en nog eens angst,’ was zijn typerende samenvatting.
- Indisch is een gevoel. Dat is zo waar!
Eigenlijk hebben we hier te maken met opgetekende oral history, waarmee we vooral te maken hebben met de beleving, of de latere perceptie daarvan door de betrokkenen. Niet meer, maar ook niet minder. Het is de verdienste van de samensteller dat deze waardevolle verhalen nu aan de vergetelheid zijn onttrokken.
Sybil van Dam – Een hutkoffer vol verhalen met herinneringen uit een historisch verleden. ISBN 978-90-817418-8-0, 244 pagina’s, € 19.95 Eigen beheer 2021.