Mini-essays over kijken naar kunst.
Veertig afbeeldingen van kunstvormen met toelichtende essays.
De schrijver Oek de Jong heeft altijd al belangstelling gehad voor kunst. Hij werd in de Amsterdamse musea getroffen door verscheidene kunstwerken. Niet alleen schilderijen, maar ook het werk van fotografen, cineasten, architecten en beeldhouwers. Hij leerde kijken en analyseren, maar ondervond dat bepaalde beelden een extra dimensie hadden, iets geheimzinnigs. Het geheimzinnige van een beeld is de schoonheid die niet te analyseren valt. De magie van het beeld is dat je er naar blijft kijken. Voor het Museumtijdschrift schreef hij negen jaar over kunst. Hij besprak steeds een kunstwerk dat hij zelf gekozen had: een schilderij, foto, film of gebouw. Voor dit boek koos De Jong zo’n veertig artikelen uit het Museumtijdschrift . Enkele voorbeelden: de foto van Marilyn Monroe op het luchtrooster van de metro in New York, Land Art-kunstenaars Richard Long, Hamish Fulton en schilders als Matisse, Westerik, Ronald Ophuis en Robert Zandvliet. Ook is er kunst vertegenwoordigd die hij op zijn reizen tegenkwam: de Hagia Sophia in Istanbul, de enorme badkuipen op Piazza Farnese in Rome en het sign system in de metro van New York. Veel aandacht is er voor fotografen: Saul Leiter, Ad Windig, Koos Breukel en Willy Ronis. Ook een aantal films wordt besproken.
Auteur
Oebele Klaas Anne (Oek) de Jong (1952) studeerde kunstgeschiedenis in Amsterdam voordat hij schrijver werd. Hij publiceerde de romans Opwaaiende zomerjurken, Cirkel in het gras, Hokwerda’s kind, Pier en oceaan en Zwarte schuur. In 2020 verscheen de essaybundel Het glanzend zwart van mosselen.
Het eerste verhaal Do you feel the breeze? gaat over de beroemde foto van Marilyn Monroe in haar opwaaiende jurk. De foto lijkt een toevallige momentopname, maar De Jong vertelt uitvoerig hoe de foto tot stand kwam. Het gaat om een scène uit een film. De pikante opname is zorgvuldig geregisseerd. Marilyn Monroe was op dat moment de seksgodin in de USA. De jurk werd speciaal voor deze scène gemaakt. Monroe wilde toch niet teveel laten zien, want over haar doorschijnende onderbroek heeft ze een tweede onderbroek aangetrokken. Later bleken de opnames op de Lexington Avenue onbruikbaar door het lawaai van het publiek op straat. Regisseur Billy Wilder liet het trottoir met de luchtroosters nabouwen in een studio in Los Angeles. Daar werd the subway scene nog eenenveertig keer gedraaid.
Soms schrijf De Jong over objecten in steden. In het essay Winter in Istanbul gaat het vooral over de Hagia Sophia. Dit wonder van de wereldarchitectuur wordt uitvoerig beschreven, maar ook andere zaken komen aan de orde, bijvoorbeeld de Muur van Theodosius. Hij bezoekt ook een vogelmarkt en wordt daar getroffen door een kooi met puttertjes. Ze kopen twee puttertjes en laten die los. De Jong geeft eigenlijk tevens een beknopt reisverslag. Dat geldt ook voor het essay De badkuipen op Piazza Farnese. Ook dit essay leest als een reisverslag. De Jong beschrijft de sfeer als volgt: Voor de achtste keer ben ik in Rome en onmiddellijk onderga ik weer die bijzondere vorm van geluk, die geen enkele andere stad in me vermag op te roepen. Aan het slot van het essay bespreekt hij de tweelingfontein. In hetzelfde stuk gaat het over het Pantheon, maar ook de Tazza d’Oro waar hij een perfecte cappuccino gebruikt. Een ander essay over een stad is Noorda in New York. Het gaat hier bijna uitsluitend over de metro van New York. Heel prozaïsch wordt deze no-nonsense metro beschreven.. Het uitgebreidst gaat het over de prachtige heldere bewegwijzering. Deze werd ontworpen door de Nederlander Bob Noorda. Met een gevoel van trots vertelt hij over Noorda. Deze Nederlandse grafisch ontwerper ontwierp het hele systeem van bewegwijzering tot in de kleinste details. Zijn werk werd zeer gewaardeerd. Bij zijn dood werd Noorda geëerd met een in memoriam in The New York Times.
Oek de Jong bespreekt in zijn boek het werk van verscheidene schilders. Als het om schilderijen gaat worden deze meestal grondig geanalyseerd. Een voorbeeld daarvan zien we bij de indrukwekkende bespreking van het schilderij Widows of Sebrenica van de schilder Ronald Ophuis. Het schilderij toont een imposant sneeuwlandschap met drie vrouwen. Volgens De Jong straalt het mededogen uit. Hier wordt aan alle vrouwen gedacht die hun mannen hebben verloren in de onzalige oorlog rond Srebrenica. Een ander voorbeeld van een uitgebreide analyse is die van het schilderij van Caillebotte Straat in Parijs, bij regen. Voor De Jong is dit een schilderij, een beeld dat zich vastzet in je geheugen. Het toont de Place de Dublin in Parijs. Het regent en de mensen dragen een paraplu. Op de voorgrond een deftig gekleed echtpaar. Op zeer overtuigende wijze maakt de auteur duidelijk waarom dit schilderij zo’n indruk maakt.
Veel aandacht is er ook voor fotografen. Willy Ronis fotografeerde zijn naakte vrouw die zich waste voor de wastafel. Het is een aandoenlijke foto. De Jong zegt erover: De sfeer in de foto is die van een warme middag, van intimiteit en van eenvoudig leven op het platteland. Soms is juist eenvoud indrukwekkend. Dat geldt ook voor de foto Meisje in de mist, Wijk aan Zee, 1955. Voor de schrijver is deze foto ook weer een beeld dat zich vastzet in je geheugen. De fotograaf Ad Windig werd er bekend mee.
De magie van het beeld is een zeer geslaagd boek. Het is heel fraai geïllustreerd. Het is alleen al de moeite waard om het boek door te bladeren. Ook de teksten zijn geweldig, we hebben natuurlijk te doen met een literaire schrijver, maar de inhoud van de teksten, zijn deskundige uitleg, brengen de afgebeelde kunst tot leven.
Een prachtig boek
Oek de Jong – De magie van het beeld. ISBN 978-94-625-8445-7, 152 pagina’s, € 19,95. Zwolle: WBOOKS 2021.