Er gaat iets vreselijks gebeuren
Als er opeens een enorme ster aan de hemel verschijnt en er zich in de natuur vreemde verschijnselen voordoen vrezen veel mensen dat het einde van de wereld nabij is.
De eerste indruk die je krijgt bij het lezen van deze roman is: dit is weer een echte Knausgård. De schrijver is terug bij de boeken van de serie Mijn strijd. Het is weliswaar geen autobiografische roman, maar bekende motieven als alcoholisme, relatiecrisis, geloofsvragen en opvoeding keren terug, maar nu gekoppeld aan negen hoofdpersonen. Het eerste hoofdstuk over Arne lijkt nog het meest op het deel Vrouw uit de serie Mijn strijd. Het gaat hier immers over een echtgenoot wiens vrouw lijdt aan psychoses en zijn moeizame omgang met de kinderen. Knausgård maakt het de lezer niet gemakkelijk, want met de negen hoofdpersonen die in aparte hoofdstukken vanuit hun eigen perspectief vertellen, is het moeilijk om steeds de draad weer op te pakken. Bovendien bevat het boek naast de verhalen over het alledaagse leven, die weer doorspekt zijn met heel veel details, heel veel symboliek. Ook zijn er essayistische gedeelten over het geloof en de dood. Het boek eindigt zelfs met een compleet essay Over de dood en de doden. Het is zogenaamd geschreven door een van de hoofdpersonen: Egil Stray.
Het meest bijzondere aan de roman is de onheilspellende sfeer. In het boek wordt gezegd: er gaat iets vreselijks gebeuren. Deze sfeer wordt bereikt door het veelvuldig optreden van vreemde verschijnselen. Bijzondere dieren die vreemd handelen, sommige personen die hallucineren, vreemde natuurverschijnselen. Het opvallendst is het onverwachte verschijnen van een grote ster. Nuchtere, rationele mensen denken dat het een supernova is, een gewoon natuurverschijnsel. Gelovigen zien er iets positiefs in: de wederkomst van Jezus. Een ander ziet er Lucifer in die aangeeft dat de eindstrijd tussen goed en kwaad aanstaande is. Het einde van de wereld, de Apocalyps. Een bijzonderheid is het aantal bladzijden: 666, het getal van het Beest. Daarover spreekt het Bijbelboek Openbaringen. Een ander thema is de klimaatverandering. Het verhaal speelt in Bergen, normaal gesproken een plaats met een mild zeeklimaat, maar nu is het er bloedheet. Waar gaat het heen met het klimaat?
Auteur
Karl Ove Knausgård (1968) is een Noorse romanschrijver. Voor zijn eerste roman Ute av verden (Buiten de wereld) kreeg hij al direct de Kritikerprisen. Ook zijn tweede roman En tid for alt (Engelen vallen langzaam) werd bekroond. Zijn bekendste werk is de zesdelige romancyclus/autobiografie Min kamp (Mijn strijd). Hij schreef ook de vierdelige reeks De vier seizoenen over zijn pasgeboren dochter Anne. Naast romans schreef hij ook essays.
Het is opvallend dat er in deze roman geen persoon voorkomt met een evenwichtig, probleemloos leven. Met iedereen is iets aan de hand. Tove, de echtgenote van Arne is een vrouw met psychische problemen. Ze woont apart van haar gezin in een tuinhuis. Ze vermoordt twee katten. Tove wordt in het verhaal naar het ziekenhuis gebracht. Arne zelf is alcoholist. De vrouwelijke predikant Kathrine heeft relatieproblemen. Ze komt van een congres en ze wil nog niet naar haar man en kinderen. Ze gaat een nacht doorbrengen in een hotel in haar woonplaats. Turid is verpleegkundige in een inrichting voor psychische gestoorden. Ze is voor sommigen doodsbang. Haar zoon Ole doet een zelfmoordpoging. Af en toe is de ellende wel erg heftig. Alle hoofdpersonen hebben hun eigen problemen. Het is jammer dat we bijna nooit meemaken dat de problemen worden opgelost, meestal hebben de verhalen een open einde. Zo is er Emil, een jongeman die in een kinderdagverblijf werkt. Hij laat een kindje van de commode vallen. Hij gaat naar huis zonder dit te melden. Hier heeft de lezer toch een dringende vraag: hoe loopt het af met het kind, hoe reageren de ouders? Een spannende vraag, maar er komt geen antwoord. Egil Stray moet van zijn ex-vrouw tegen zijn zin op zijn zoontje passen. Dat komt met de bus en wil niet uitstappen, bovendien scheldt hij zijn vader uit: kutvader, stomme eikel, stomme klotevader. Met hulp van de chauffeur gaat hij uiteindelijk mee, maar hij blijft boos en koppig. Ook hier zouden de lezers graag weten hoe het verder gaat met vader en kind, maar dat komt niet meer aan de orde.
Veel aandacht besteedt Knausgård aan het christelijk geloof en de Bijbel. Het geloof komt het meest ter sprake als Kathrine, de predikante aan het woord is en het uitgebreidst bij Egil. Kathrine vertelt uitvoerig wat ze in Jezus bewondert. Hij bewoog zich onder de verstotenen en de verschoppelingen, de zieken en de armen, melaatsen en hoeren. We maken haar ook mee als ze een begrafenisdienst leidt voor een man zonder familie of vrienden, er zijn alleen twee mannen van de begrafenisondernemer. Toch is er een volledige dienst met preek en liederen. Het is opmerkelijk dat de schrijver een groot deel van de preek weergeeft en de complete liederen. Het is een ontroerend gedeelte dat negen bladzijden bevat. Het uitvoerigst komt het geloof ter sprake bij Egil Stray. Als bewonderaar van Nietzsche was Egil een tegenstander van het geloof. Dat veranderde toen hij Kierkegaard had gelezen. Een paar bijzondere ervaringen trokken hem over de streep: een kerkdienst die hij toevallig bijwoonde en een ervaring in het bos. Hij wilde een teken en kreeg dat. Het bijzondere is dat Knausgård dit alles beschrijft zonder een woord van commentaar. In de laatste zinnen van de roman horen we wat Egil van de morgenster vindt: De morgenster. Ik weet wat dat betekent. Dat betekent dat het begonnen is.
Wat kan lezen van goede literatuur een groot genoegen zijn. Karl Ove Knausgård beheerst de schrijfkunst zo dat je al lezende bij de strot gegrepen wordt en wegzinkt in zijn wereld. De inhoud is soms aanvechtbaar en er zijn teveel uitweidingen, maar het lezen van zo’n roman is een geweldige leeservaring.
Karl Ove Knausgård – De morgenster. Vertaald uit het Noors (Morgenstjernen) door Marin Mars. ISBN 978-90-445-36423, 666 pagina’s, € 25,99. Amsterdam: Uitgeverij De Geus 2021.