De kracht van nieuwe woorden
Corona en milieu toppers bij nieuwe taal.
Wie denkt dat de ‘anderhalvemetersamenleving’ taalkundig hét nieuwe Van Dale-woord wordt als Corona-opbrengst, zit er flink naast. De Nederlandse (en Vlaamse) taal is sinds de entree van het virus van zoveel nieuwe woorden voorzien dat de taal bijna een masker moet dragen. Want niet alle corona-woorden zijn even opzienbarend, soms zijn het aardige vondsten, maar de Van Dale zullen ze niet halen.
De sluiting van kapperszaken zorgde voor het Coronakapsel, de vrijmibo per zoomcontact veranderde in een beeldborrel of een e-peritief. En de kot-couture klonk leuk maar zag er verschrikkelijk uit: de thuiswerkers hulden zich in een ranzige trainingsbroek met – als er vergaderd moest worden per zoom – daarboven een colbert of andere nette kledij.
Een bijzonder fraai nieuw woord in dezen is de zoomlook die tot donaldducken kan leiden: in dat geval is de trainingsbroek een verwassen onderbroekje of nog minder. Herleidbaar naar Donald Duck die ook geen onderbroek draagt. Maar wie ziet dat hè, tijdens een e-sessie? Vraag dat maar aan de Antwerpse burgemeester Bart de Wever: die sprak de nieuwjaarsgroet aan zijn stad via video uit, maar vergat dat er in zijn kamer een manshoge spiegel achter zijn bureau stond. Hij zat met recht in zijn (bijna) blote kont. Dit woord is voor mij de topper!
Zo. Pandemoe. Want het was de afgelopen jaren natuurlijk niet alles Corona wat de klok sloeg. Het milieu eiste ook onze aandacht op. De warmetruiendag is al een aantal jaren geleden ingevoerd, dan kan de verwarming wat lager en dat is goed voor het milieu. Maar naast deze dag kunnen we ook op priksafari of op plasticdieet. We kunnen de stad voorzien van containertuintjes of citygard en deze financieel of qua arbeid laten onderhouden door de containeradoptant. Wildtuinieren is ook heel groenvriendelijk. Verder lijden steeds meer mensen aan vliegschaamteen ruilen die in voor treintrots. Leg ook al vast dat u na het leven duurzaam wilt doodgaan en begraven wil worden in een duurzame doodskist waarin u weer opgaat in de natuur. Niet over het graf regeren? Nou ja, het staat alleen op schrift, u hoeft niet meteen te gaan hemelen. Eet maar veel ookworst en toneen, dan blijft u vanzelf gezond.
Auteurs
Vivien Waszink en Veronique De Tier (1963) zijn beiden taalkundigen.
Waszink studeerde Nederlands aan de Universiteit van Leiden. In 2013 kwam haar boek Woord uit, een boek over hiphoptaal. In 2018 verscheen Klerenwoorden & Modetaal. Zij geeft les, houdt lezingen en houdt zich vooral bezig met taalvernieuwing en jongerentaal.
De Tier werkt als dialectoloog bij het Instituut voor de Nederlandse Taal in Leiden. Zij heeft een respectabel aantal boeken over dialecten op haar naam staan, waaronder het Woordenboek van Vlaamse dialecten (1990).
De auteurs kregen voor dit boek bijna een overdosis nieuwe taal aangereikt. Toch zeggen ze in hun nawoord: ‘Of je nu in een pandemie leeft of niet, nieuwe woorden ontstaan altijd. Heel veel neologismen zijn creatieve gelegenheidsvormingen.’
Woordspelingen, modewoorden, woorden die éven in de schijnwerpers staan maar vaak weer verdwijnen als de gelegenheid – de pandemie bijvoorbeeld – ook verdwijnt. Corona volente is een term die niemand vreemd vindt die in deze medisch turbulente tijden een afspraak maakt. Ervan uitgaand dat het virus – Deo volente – zal verdwijnen, sterft die term dan ook meteen een zachte dood.
Hetzelfde geldt voor nieuwe woorden die met politiek te maken hebben. Zo wordt ons land nu geleid door een Vivaldicoalitie, een term die in Vlaanderen ontstond toen de nieuwe regering aldaar bestond uit partijen van vier verschillende kleuren: liberalen, socialisten, groenen en christendemocraten. Vergelijkbaar met ons nieuwe kabinet, waar D66 de plaats van de socialisten inneemt, is dit een vrije versie van Vivaldi’s jaargetijden. Of die versie vals gaat klinken zal het volk wel merken. Het volk? De hagelslagsamenleving, die zijn zoetheid dreigt te verliezen. Lees de kranten er maar op na. En nog iets, worden we betutteld of worden we berutteld? Het woord is aan de kiezer.
Dit heerlijke boek vol nieuwe taal is echt iets voor liefhebbers. Voor mensen die om taal kunnen gniffelen en voor mensen die zich kunnen verbazen om de creativiteit van de bedenkers van soms wel uiterst merkwaardige woorden.
Knap van die bedenkers. En ontzettend knap van de auteurs om al die noviteiten (tegen de 600!) te verzamelen en in een uiterst leesbaar boek – want het zijn geen dorre woordenrijtjes maar woorden op thema omkleed met verhalen – bij elkaar te brengen.
Echt een boek om van te genieten en om in te blíjven lezen
Vivien Waszink en Veronique De Tier – Knuffelcontact & Waterwappie. ISBN 978-94-6319-244-6, 173 pagina’s, €14,99. Leiden: Instituut voor de Nederlandse Taal / Schiedam: Uitgeverij Scriptum 2021.