Hoofdrol voor een dode jongen in een gestreepte pyjama
Hoe een gruwelijke vader na zijn dood blijft heersen.
De 91-jarige Gretel Fernsby woont al tientallen jaren kalm en comfortabel in een luxe appartement in Londen. Haar man Edgar is overleden. Gretel heeft weinig contacten, maar lijkt niet ongelukkig. Niemand in haar omgeving kent haar verleden en dat wil ze coûte que coûte zo houden. Want Gretel werd geboren in Berlijn in 1931 en groeide op als lid van de Jungmädelbund. Haar vader had eenhoge functie in het leger; hij stond niet op het slagveld maar werd commandant van een van de meest beruchte concentratiekampen van de nazi’s. Zijn vrouw, Gretel en haar 9-jarige broertje Bruno hadden geen idee wat er achter de hekken van het kamp gebeurde. Wie al die bewoners van het kamp waren, in hun blauwwit gestreepte pyjama’s wisten ze evenmin, noch welke gruwelijke dingen daar met die mensen gebeurden. Bruno vindt er de dood. Vader wordt na de oorlog opgehangen. Moeder en Gretel vluchten na de oorlog, naar Parijs, naar Sydney, steeds nemen zij andere namen aan en verzinnen zij een andere levensgeschiedenis voor zichzelf. Uiteindelijk verhuizen ze naar Londen. Daar trouwt Gretel, maar ze vindt nooit rust. Want ze is ervan overtuigd dat zij en moeder ook ernstig gestraft zullen worden. Bovendien voelt ze zich medeschuldig aan de dood van haar geliefde broertje wiens naam zij nooit meer wil uitspreken.
Zoveel jaar later – in 2022 – komt in Londen in Gretels appartementencomplex een gezin wonen: een filmproducent, een voormalige actrice en een jongetje, Henry, even oud als Bruno toen hij stierf. Dat grijpt Gretel aan. Als ze ontdekt dat de vader het gezin geestelijk en lichamelijk mishandelt besluit ze Henry te beschermen in een soort halfslachtige poging iets ‘goed te maken’. Maar de vader van Henry ontdekt wie Gretel in werkelijkheid is en er volgt een zeer onaangename confrontatie. Gretels misdadige vader heeft haar hele leven beheerst, en nu blijkt dat ze nog steeds niet van hem af is.
Auteur
John Boyne (1971) is een Ierse schrijver en journalist. Hij studeerde aan de University of Dublin en de University of Norwich waar hij de Curtis Brown Price won. Hij debuteerde in 2000 met The Thief of Time, in Nederland uitgegeven onder de titel Dief van de Tijd. In 2006 werd hij wereldberoemd met zijn roman The Boy in the Striped Pyjamas, De jongen in de gestreepte pyjama. Boyne schreef dit boek aanvankelijk voor Young Adults, om tieners meer begrip bij te brengen van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Maar het boek werd bij jong en oud een groot succes. Boyne werd er wereldberoemd door. Alleen al in het Nederlandstalige gebied zijn er 350.000 exemplaren verkocht, wereldwijd 7 miljoen. Het boek is in 57 talen vertaald en werd in 2008 verfilmd. Het is de meest vertaalde Ierse roman aller tijden. Boyne schreef tot nu toe twintig romans.
Wie eenmaal een wereldsucces heeft geschreven zal dat niet gauw een tweede maal herhalen. En toch heeft Boyne het aangedurfd om een vervolgroman te schrijven op zijn wereldsucces De jongen in de gestreepte pyjama. De jongen heette Bruno, zijn zusje Gretel. Boyne beschrijft Gretels leven sinds de oorlog en het feit dat ze de last van de oorlog, van de misdaden van haar vader en tegenover alle joden continu als een zware last op haar schouders draagt. Ze zal nooit meer écht gelukkig zijn. Bruno, wiens naam ze verzwijgt, wandelt dagelijks door haar leven: als een negenjarige jongen die ze lang geleden had moeten beschermen.
De parallel is getrokken. Van Bruno naar Henry. Van verleden naar heden. Van misdaad toen naar misdaad nu, van de vader van Bruno (en Gretel) naar de vader van de kleine Henry.
Dit is een hartverscheurend verhaal, ongelooflijk empathisch, ontroerend én spannend geschreven. Een boek om ademloos in door te lezen, omdat je wil weten hoe het Gretel vergaat, de vrouw die als tiener door haar vader getekend werd voor haar leven. Straf voor een vijftienjarige?
Dit boek over schuld, medeplichtigheid en rouw stelt de lezer ook deze vraag: kijk je een kind op de daden van ouders aan, mág je dat überhaupt wel?
Zelf heb ik het eerste deel na lezing van dit boek opnieuw aangeschaft. De boeken zijn uitstekend los te lezen, maar vormen samen een prachtige bundeling van onschuld en schuld en de roep daarbij van het geweten.
John Boyne – Toen de wereld brak, vertaald uit het Engels (All the Broken Places) door Anke Frerichs en Ton Heuvelmans. ISBN 9-789-029-09687-4, 410 pagina’s, €22,99. Amsterdam: Meulenhoff 2022.