De wilde avonturen van een bezadigd zelfportret
Een meesterwerk als avonturier, wereldreiziger en ‘valsspeler’.
In de negentiende eeuw kocht de Prins van Oranje, de latere koning Willem II, het ene prachtige schilderij na het andere. Hij bouwde een kunstcollectie op die in Nederland zijns gelijke niet had. In 1823 verwierf hij Rembrandts zelfportret waarop de meester zichzelf had afgebeeld met een rode baret op het hoofd. De prins was buitengewoon trots op zijn aankopen en besloot ze een eigen onderkomen te geven in een Gotische Zaal die hij, tot ongenoegen van de architecten, zelf ontwierp. De opzichter van de bouw schreef daarover nog een boze brief: de prins was amateuristisch bezig en veranderde tijdens de bouw continu details. Maar goed, toen het geheel klaar was, kwam daar dus ook Rembrandt met rode baret te hangen, er bestaan nog voorstudies waarin daarvoor het bewijs geleverd is. Maar: er bestaan ook kopieën van het portret, zoals in die tijd wel gebruikelijk was. Schilders in spe leerden vroeger vaak het vak door werken van oude meesters zo treffend mogelijk na te schilderen als bewijs van hun eigen vaardigheid. Gevolg is dat er meerdere variaties van Rembrandt met rode baret zijn, en daar ligt de bron van veel misverstand in later jaren.
Het beroemde schilderij leidde een zeer chaotisch leven. Oorlogen zorgden ervoor dat het doek van hot naar her verhuisde, de Eerste en de Tweede Wereldoorlog brachten de oude meester in Dayton, Ohio, in Washington, in Bonn, in het Weimar Museum – waar het gestolen werd – en in New York waar het door een opmerkzaam figuur gekocht werd van een matroos. En toen opeens, in 1969, was er een expert die, met argumenten omkleed, beweerde dat het bekende doek helemaal niet door Rembrandt van Rijn geschilderd was. Door wie dan wel? Waarschijnlijk door een van die schilders in spe die een vaardige hand van kopiëren had, niet met boze bedoelingen maar om zijn eigen deskundigheid te tonen. Het hek was van de dam. Er zou technologisch onderzoek plaats moeten vinden. Rembrandtspecialist en schrijver van dit boek Gary Schwartz komt uiteindelijk tot de conclusie dat de grote meester zélf onbetwistbaar de maker is van het geheimzinnig ogende doek.
Auteur
Gary Schwartz (1940) is geboren in Brooklyn. Hij studeerde aan de New York University en werkte in 1965 aan Johns Hopkins University aan een niet-afgeronde dissertatie over Nederlandse stillevens. Bij zijn eerste bezoek aan Nederland leerde hij zijn partner kennen en bleef daarna hier wonen. Zijn vrouw Loekie vertaalt zijn Engelstalige boeken in het Nederlands. Schwartz kreeg in 1974 de Nederlandse nationaliteit. Hij werkt mee aan gereputeerde kunsthistorische bladen en schreef verschillende boeken. Rond de tijd dat in 1969 het Rembrandt Research Project van start ging publiceerde Schwartz een pleidooi om Rembrandts opdrachtgevers te identificeren. Gary Schwartz richtte in 1971 een eigen uitgeverij op, gevestigd in Maarssen, en werd zo in 1976 redacteur en uitgever van All the Paintings of the Rijksmuseum in Amsterdam. Zijn eerste eigen boek verscheen in 1977: Rembrandt: All the Etchings Repoduced in True Size. In 2008 kwam De Nachtwacht uit.
Dit schitterend uitgevoerde, rijk geïllustreerde boek op groot formaat is zowel een kunsthistorisch werk als een kunsthistorische detective. Het is spannend, maar ook zakelijk waar de resultaten van het recente kunsthistorisch onderzoek uit de doeken worden gedaan. Geschiedenis van toen tot nu, uit alle hoeken kijken de ogen van Rembrandt je aan zoals hij staat afgebeeld op de kaft, afwachtend, betrokken, verlegen bijna, kijk mij eens met die fluwelen baret op mijn krullen…
Een boeiend boek. Geen boek om als een speer doorheen te gaan, maar om telkens op te pakken en dan weer hele delen geboeid door de speurtocht mee te leven.
Een boek voor Rembrandt-liefhebbers die diep in de tijd willen duiken en steeds weer verrast willen worden door de meester van alle schilders.
Gary Schwartz – Rembrandt met rode baret. ISBN 9-789-462-585-17-1. 336 pagina’s, €59,95. Zwolle: WBOOKS 2022.
Ga kijken: Het lange tijd verscholen zelfportret van Rembrandt is nog t/m 29 januari 2023 te zien in museum ‘Escher in Het Paleis’ op het Lange Voorhout in Den Haag waar het tussen 1850 en 1894 ook een plek had toen Prins Hendrik, de zoon van Koning Willem II er woonde. Het schilderij is sinds 1898, bijna 125 jaar, niet te zien geweest in Nederland en sinds 1967 helemaal niet meer in het openbaar tentoongesteld geweest. Na januari keert het schilderij weer terug naar een particuliere collectie.