Het ontstaan van de Gereformeerde Kerk
De strijd van Hendrik de Cock voor ‘het ware geloof’.
De Afscheiding is een historische roman die zich afspeelt in het jaar 1834. In dat jaar verliet ds. Hendrik de Cock de Nederlands Hervormde Kerk en stichtte een nieuwe kerk. Hij doet dat nadat hij door de synode uit zijn ambt is gezet. De Cock en zijn volgelingen noemen zich de ware Gereformeerden. De afscheiding wordt bekend gemaakt door middel van de Akte tot Afscheiding of Wederkeering. Deze gebeurtenissen worden beschreven in romanvorm. De schrijver heeft goede research verricht. Door de romanvorm kun je nu van dichtbij meevoelen hoe bruut en vernederend De Cock en zijn volgers werden behandeld. Als lezer leef je zo mee dat je je verontwaardigd gaat voelen over al dat onrecht.
Auteur
Marcel de Jong (1965) is schrijver en journalist. Hij schreef eerder de romans Tropenkolder, Geen les meer en Coma.
Als De Cock als predikant begint in het dorp Ulrum als een ‘normale ’dominee zitten er slechts zo’n twintig mensen in de kerk. Door bakker Beukema en veengraver Dijkstra veranderen zijn theologische opvattingen. Hij leest de Statenbijbel, de geschriften van Calvijn en de belijdenisgeschriften, de Dordtse leerregels. Hij komt tot het inzicht dat de mens tot niets in staat is. God bepaalt alles. Als hij deze elementen in zijn preken verwerkt stroomt zijn kerk vol. Dit willen deze arme arbeiders horen. Zijn collega’s waren niet orthodox genoeg en ze keken neer op de dagloners.
Eigenlijk is onrecht het centrale thema. Naast de troebelen met de kerk gaat het ook over het lot van de veenarbeiders. Als arbeider Dijkstra niet hard genoeg werkt komt Veldman, zijn werkgever, als een slavendrijver op hem af. Zijn zoon mag hem aftuigen: een vuistslag op de neus en een trap in zijn rug. Dijkstra ondergaat alles in lijdzame gehoorzaamheid. De schrijver heeft veel aandacht voor de toestand van de arme veenarbeiders. De elite keek neer op hen. De aandacht van de schrijver voor het lot van de dagloners maakt dit boek tevens tot een sociale roman.
Ook de overheid bemoeide zich met de kwestie. De burgemeester oordeelde dat De Cock de mensen opruiend toesprak en dat hij collega’s beledigde met kwalificaties als woordvoerders van de duivel, wolven in schaapskleren, dwaalleraren. Op den duur werden samenkomsten buiten de kerk verboden als er meer dan twintig deelnemers waren. Ze werden door de veldwachters, zo nu en dan vergezeld van militairen, op soms brute wijze beëindigd. De Cock kwam zelfs voor de rechter en belandde voor enige tijd in de gevangenis. In zijn wanhoop wendde hij zich tot de koning, hij bezocht hem zelfs. Tevergeefs.
Niet veel beter verloopt de communicatie met de kerk. Hij krijgt met alle geledingen te maken tot aan de synode. De discussies verlopen uiterst onvriendelijk. Gezegd moet worden dat De Cock ook wel irritant overkomt, hij heeft de waarheid in pacht. De anderen begrijpen ‘het ware geloof’ niet, het zijn huichelaars, blinde honden. Zijn tegenstanders noemen De Cock een separatist, on-Bijbels en een charlatan. Aanvankelijk wordt hij geschorst en uiteindelijk uit zijn ambt gezet. Toen restte hem en zijn geestverwanten niets anders dan zich af te scheiden en een nieuwe kerk te stichten.
Het boek heeft een merkwaardig einde. Het slot beschrijft de rechtszitting waar De Cock veroordeeld wordt tot honderdvijftig gulden boete en drie maanden gevangenisstraf. In het nawoord wordt in grote lijnen aangegeven hoe de afscheiding verder verliep. Het zou beter geweest zijn als we De Cock verder konden volgen bij het stichten van de nieuwe kerk.
Een indrukwekkend boek over heftig meningsverschil in de protestantse kerk.
Marcel de Jong – De Afscheiding. ISBN 978-90-5452-361-1, 368 pagina’s, € 20,99. Groningen: Uitgeverij Passage, 2e druk 2019.