Essays over lezen en schrijven
Jus blijft jus.
Deze bundel bevat 74 essays die Arnon Grunberg tussen 1998 en 2022 over literatuur heeft geschreven. Uitgesloten zijn stukken die over de Tweede Wereldoorlog gaan. Ook essays over maatschappelijke en filosofische kwesties werden niet opgenomen. In deze bundel komen schrijvers voor met wie Grunberg zich vijfentwintig jaar lang heeft beziggehouden. In enkele gevallen zou hij willen spreken van Wahlverwandtschaften. De teksten zijn geen recensies, maar hij verhoudt zich wel kritisch tot de schrijvers. Dat betekent dat hij hen serieus neemt. Grunberg besprak ook buitenlandse schrijvers, zoals Heine, Bellow, Roth, Babel, Schitzler en Proust. Daarnaast worden talrijke Nederlandse auteurs besproken.
Auteur
Arnon Grunberg (1971) is een belangrijke Nederlandse schrijver, essayist en columnist met vele publicaties op zijn naam in diverse kranten en weekbladen. Hij woont het meest in New York. In 1994 verscheen zijn debuut Blauwe maandagen (Anton Wachterprijs), gevolgd door romans zoals Figuranten, Fantoompijn (AKO-literatuurprijs), De asielzoeker (AKO-literatuurprijs) en Tirza (Libris Literatuurprijs). In 2009 kreeg hij de Constantijn Huygensprijs voor zijn hele oeuvre.
Voor Proust heeft Grunberg veel bewondering. Hij beoordeelt de roman Op zoek naar de verloren tijd zelfs als het beste boek van de twintigste eeuw. Zijn essay daarover is in een fraaie stijl geschreven, puur literatuur. Een voorbeeldzin: Die verloren tijd begrijp ik dan ook vooral als genot dat niet tot stand kwam, wel werd gezaaid, maar nooit heeft gebloeid, uitgerukt door herfststormen, verdroogd in de zomer, gestorven tijdens nachtvorst in mei.
Veel lovende woorden heeft hij voor Multatuli. Diens politieke opvattingen zouden hem nu in het rechtse kamp plaatsen. Bijvoorbeeld met zijn bezwaren tegen het parlementarisme en de grondwet. De Tweede Kamer noemde hij een verrot lichaam. Grunberg stelt: Wat de hedendaagse lezer allicht doet denken aan een bepaalde politicus, en het rechtsextremisme an sich.
Bijzonder is dat hij aandacht besteedt aan de 19e-eeuwse schrijver Piet Paaltjens. De aanleiding is een gebeurtenis uit zijn jeugd. Grunberg zat op het Vossius Gymnasium. Nadat hij een keer uit de klas werd gestuurd, moest hij als straf het gedicht ‘Aan Rika’ uit zijn hoofd leren en het de volgende dag voordragen. Hij vond de bundel Snikken en grimlachjes in de boekenkast van zijn vader. Zijn kennismaking met Piet Paaltjens was voor hem een geweldige ontdekking.
Over Elsschot oordeelt Grunberg verschillend. Terwijl hij zeer lovend is over Boorman uit Lijmen/Het Been is hij heel afwijzend over Laarmans in Kaas. Deze novelle is volgens hem een tragedie, maar hij mist elke dramatiek: geen seks, een man zonder driften. Inderdaad Laarmans is een saaie, uiterst burgerlijke man. Elsschot heeft deze figuur meesterlijk beschreven. Volgens Grunberg zou Laarmans terwijl hij een kaaswinkel betreedt zich moeten verlustigen aan de winkelmeisjes. Dostojewski had Laarmans een van beide winkeljuffrouwen laten verkrachten en doden. Een onbegrijpelijke opmerking.
In het hoofdstuk Jus blijft jus, Marieke Lucas Rijneveld, Gerard Reve, een Nederlandse traditie constateert Grunberg dat in bepaalde Nederlandse boeken van bijvoorbeeld Reve, Siebelink, Wolkers, ’t Hart en Rijneveld sprake is van een benepen sfeer en benauwde kleinburgerlijkheid. In De Avonden van Gerard Reve zegt hoofdpersoon Frits Deze jus is verrukkelijk, want hij is lekker vet. In de roman van Rijneveld De avond is ongemak wordt gezegd Geef de jus eens door. Moeder reikt de kom aan. Het oortje is ervan af. In de jus drijven de vetbolletjes. Dan is er nog de gereformeerde god die als een gigantische schaduw boven deze romans hangt. Volgens Grunberg is dit typisch Nederlands. Is dat erg?
Grunberg stelde een omvangrijke en veelzijdige bundel met essays samen. Zijn kijk op de literatuur is nogal eigenzinnig. Maar de essays zijn nooit oppervlakkig Hij werkt grondig en zorgt altijd voor goede argumenten en zijn stijl is zeer verzorgd.
Een veelzijdige visie op de literatuur.
Arnon Grunberg – Waarheidsliefde en biefstuk. Essays over lezen en schrijven. ISBN 978-90-388-1245-8, 568 pagina’s, € 29,99. Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar 2023.