Het internationale kunstenaarshotel Spaander in Volendam
Vissers als schildersmodel.
Europa telt enkele bekende schildersdorpen zoals Barbizon en Pont Aven in Frankrijk, Skagen in Denemarken en Bergen, Laren en Domburg in Nederland. Jan Brokken laat met zijn boek zien dat Volendam rondom 1900 een zeer geliefd oord was voor schilders uit de hele wereld. Zij bivakkeerden in hotel Spaander. Leendert Spaander kocht in 1881 een café bij de haven en bouwde een hotel dat niet alleen onderdak bood aan kunstenaars, maar ook werkruimte. Aan de achterzijde van het hotel bevonden zich verscheidene ateliers. Uit de hele wereld kwamen de schilders naar Volendam aangelokt door de typisch Hollandse luchten en het beroemde Hollandse licht. Jan Brokken deed een grondig onderzoek naar de geschiedenis van dit hotel. Hij vond de namen van zo’n 1400 schilders, onder wie 200 vrouwen. In 24 verhalen bespreekt hij vele beroemde schilders. Van verschillende schilderijen vervaardigd in Volendam zijn afbeeldingen opgenomen in het boek.Bij de ingang van het hotel hing als affiche een schilderij van de Duitser Carl Windels met de tekstArtist kom binne.
Auteur
Jan Brokken (1949) is journalist en schrijver. In 1984 debuteerde hij. Hij reisde veel en schreef over zijn reiservaringen. Inmiddels schreef hij ruim dertig boeken, zowel fictie als non-fictie.
Brokken vraagt zich af waarom Volendam zo aantrekkelijk was voor al die buitenlandse schilders, terwijl veel Nederlanders het vissersdorp een beetje oubollig vinden met die klederdracht. Naast het bijzondere licht waren de schilders ook aangetrokken door de vissers. Zij waren heel geschikt als model. De Zweed Ivar Kampke maakte schitterende portretten in Volendam. Je ziet van die werken af dat hij een goed contact had met de vissers, dat hij ze aanvoelde, respecteerde, beminde. Zijn mooiste portret is De blinde visser. Kampke verplaatste zich in de man die de zee alleen nog kon ruiken. Hij liet dat op het doek zien, wat dubbel zo knap is: blindheid laten zien. Al bladerend in het boek kom je nog veel schitterende portretten tegen, zoals een portret van de Oostenrijkse Marianne Stokes. Ze tovert een Volendams meisje dat bij een brandende kaars haar missaal leest om tot een prerafaëlische maagd. Het schilderij hangt in de Tate Gallery. In het boek staan twee opmerkelijke portretten van het mooiste meisje van Volendam: Hille Butter. Beide zijn geschilderd door de Nederlander Willy Sluiter.
Onder de schilders van Spaander treffen we soms beroemde namen. Een voorbeeld is de Fransman Paul Signac. Hij zeilde met zijn eigen kotter naar Volendam en verbleef bij Spaander, waar hij de aquarel Botters schilderde, met Volendam op de achtergrond. Signac bezocht Volendam meerdere keren. In 1896 samen met de Vlaming Théo Van Rysselberghe. Deze schilderde Signac sur son bateau. Nog vele beroemde schilders wisten de weg te vinden naar Volendam, bijvoorbeeld de Duitser Max Liebermann, de Belg Henry van de Velde en de Fransman Augustin Hanicotte. Deze kreeg in het dorp de bijnaam ‘Annie Kot’. Hij schilderde het indrukwekkende schilderij De begrafenis van een visser.
Het echtpaar Spaander had zeven beeldschone dochters. Jan Brokken beschrijft ze als volgt: ze zijn van een tijdloze schoonheid. Ze hebben iets wat het mooie verre te boven gaat, ze trekken de aandacht naar zich toe. De meisjes Spaander waren zeker ook een reden waarom zoveel schilders in het hotel neerstreken. Als model konden ze de vraag nauwelijks aan. Proust, de beroemde schrijver van het boek A la recherche du temps perdu, bezocht met zijn vriend hotel Spaander. Van dochter Wilhelmina zei hij: Mademoiselle Wilhelmina est délicieuse. Drie dochters van Spaander trouwden met een schilder, de Duitser Georg Hering, de Fransman Augustin Hanicotte en de Hagenaar Wim Wouters.
Jan Brokken heeft met De ontdekking van Holland een heel bijzonder boek gemaakt met een schat aan informatie over de schilders rond 1900. De rasverteller doorspekt zijn informatie met kostelijke anekdotes. Daarnaast zijn er de talrijke afbeeldingen van bijzondere schilderijen en dat allemaal over het vissersdorp Volendam. Heel verrassend.
Een kostelijk boek
Jan Brokken – De ontdekking van Holland. ISBN 978-90-450-5015-7, 320 pagina’s, € 26,99. Amsterdam: Atlas Contact 2024.