Monniken in de veertiende eeuw
Het levensverhaal van de prior.
Deze historische roman speelt zich af in de veertiende eeuw. De personages zijn dominicaner monniken. Twee jonge monniken, Antonin en Robert, gaan in opdracht van Prior Guillaume naar Toulouse om bij een leerlooier perkament van de beste kwaliteit te kopen. Het gaat om velijn. De prior gaat zijn levensverhaal vertellen aan Antonin. Deze moet het opschrijven. In Toulouse worden Antonin en Robert gearresteerd door de inquisiteur. Robert wordt vastgezet wegens een vroeger vergrijp. Antonin wordt vrijgelaten. Hij keert terug naar het klooster met het velijn en speciale inkt. De prior begint met zijn verhaal.
Auteur
Antoine Sénanque (1959) studeerde geneeskunde en was werkzaam als neuroloog. Later studeerde hij geschiedenis. Als schrijver debuteerde hij in 2004 met Blouse, een aanklacht tegen de geneeskunde. Zijn latere romans kregen een meer historische en spirituele inslag. Askruis is zijn eerste roman die in het Nederlands vertaald is.
Het levensverhaal van prior Guillaume bevat twee belangrijke onderwerpen: het ontstaan en de verbreiding van de pest en zijn omgang met de mysticus Meester Eckhart. Guillaume reisde in zijn jeugd naar het oosten. Toen hij in Kaffa verbleef, een stad op de Krim, werd de stad belegerd door de Tataren. Die belegering duurde twee jaar. Door het uitbreken van de pest moesten de Tataren het beleg opgeven. Zij slingerden de aan pest gestorven soldaten over de muur met zogenaamde lepelblijdes. Daardoor ontstond in Kaffa de pest. De ziekte verspreidde zich doordat besmette inwoners de stad verlieten en naar Europa reisden. Onder hen waren zes dominicanen. Zij waren dus verantwoordelijk voor het uitbreken van de pest in Europa.
Een groot deel van de roman bestaat uit gesprekken van Meester Eckhart met Guillaume. Deze was jarenlang zijn leerling. Sénanque staat uitvoerig stil bij de leer van de wijsgeer. De abstracte denkbeelden van Eckhart vormen geen eenvoudige leesstof, maar met enige concentratie en doorzettingsvermogen is het te bevatten. Het is de auteur gelukt Eckharts filosofie helder over te brengen. Een centraal woord in zijn mystiek is ’onthechting’, het kunnen loslaten van materiële zaken, maar ook van geestelijke verworvenheden. Uiteindelijk gaat het om het eenworden met God. Naast zijn leer gaat het ook over de persoon Eckhard. De kerk vond zijn ideeën ketters. Zijn geschriften werden vernietigd, maar Eckhart zelf werd gespaard van de brandstapel.
Askruis bevat een schat aan informatie: het kloosterleven, de inquisitie, de kerk, het pausdom, de pestepidemie en Meester Eckhart. Echter ook een kleiner onderwerp als de leerlooierij en het maken van perkament komt aan de orde. Veel aandacht is er voor de inquisitie. De bewoners van het klooster hebben te maken met de inquisiteur Louis de Charnes. Hij is bang dat het levensverhaal van de prior belastend zal zijn voor de katholieke kerk, daarom wil hij met alle geweld het manuscript in handen krijgen. Het is onthutsend om te zien hoe wreed de ketters door de inquisitie werden behandeld. Robert werd opgesloten in een zogenaamde smalle kerker. Hij kon daar alleen staande slapen. Alle besognes rond de inquisiteur leveren wel spanning op.
De roman bevat af en toe gruwelijke details, bijvoorbeeld over Robert in zijn cel. Daar heeft hij te maken met talrijke kakkerlakken. Hij gaf ze kruimels van zijn maaltijd en liet ze over zijn lichaam rennen, dat voor het ongedierte een rijk buffet vormde. Om de tijd door te komen preekte hij voor de kakkerlakken. Iets soortgelijks vinden we bij Meester Eckhart die aan het eind van zijn leven in een schamele hut woont met tientallen ratten die aan hem snuffelen en over hem heen lopen. Deze taferelen laten zien hoe beeldend Sénanque kan schrijven. De stijl is overigens heel wisselend. Hij schrijft soms wat plechtig met lange volzinnen, maar bij spannende gedeeltes gebruikt hij heldere korte zinnen. Robert en Antonin gebruiken soms platte hedendaagse uitdrukkingen: onze ballen vriezen eraf, het eten is niet te hachelen, tering.
Een indrukwekkende, zeer afwisselende en leerzame historische roman.
Antoine Sénanque – Askruis. Vertaald uit het Frans (Croix de cendre) vertaald door Noor Koch. ISBN 978-90-263-6728-1, 356 pagina’s, € 24,99. Amsterdam: Ambo | Anthos 2024.