Kleinzoon beleeft Indië door opa’s ogen
Dagboeken van een boerenzoon op ‘oorlogs-avontuur’ in voormalige kolonie.
Als in mei 1945 de Canadese bevrijders op hun gevechtswagens Hardenberg binnen rijden, worden zij opgewacht door een juichende bevolking. Onder hen is de boerenzoon Evert-Jan Nijboer. Iedereen is uitzinnig van blijdschap, de soldaten strooien met snoep en sigaretten en mooie meisjes dringen om hun aandacht. Als niet lang daarna de Nederlandse overheid vrijwilligers vraagt voor het leger dat de Indische kolonie weer moet inlijven geven duizenden jongens zich op. Zij zullen de Canadezen van Indië worden, is hun gedachte. Maar zo is het niet. Het avontuur lonkt, maar de waarheid valt hard tegen. Want Indië zit niet te wachten op bevrijders. Integendeel. Indonesië schudt het koloniale juk na eeuwen af en eist zijn zelfstandigheid op. Evert-Jan Nijboer en zijn duizenden kameraden komen terecht in een harde koloniale oorlog. Daar komen zij zelf lang niet altijd met een brandschoon geweten vandaan.
Evert-Jan en zijn broer Gerrit-Jan tekenen beiden. Evert-Jan komt terecht bij de Koninklijke Landmacht, zijn broer bij de Mariniers. Evert-Jan houdt gedurende de hele oorlog dagboeken bij en de beide broers schrijven trouw naar ouders en vrienden. Ze vertellen niet altijd alles wat zij meemaken, alleen als zij elkaar schrijven. Als ‘kenners van land en oorlog’ laten zij elkaar het achterste van hun tong zien, met de waarschuwing dit niet te schrijven aan hun onwetende, brave familie.
Na twee jaar haakt Gerrit-Jan af, hij reist psychisch volledig over zijn toeren naar Nederland terug als slachtoffer van de zogenoemde tropenkolder. Evert-Jan blijft op zijn post tot het eind, wordt allengs (te?) nuchter over doden, vrijer in zijn avontuurtjes met meisjes, zwijgzamer over het vaak gruwelijke oorlogsgeweld dat de soldaten aan beide zijden gebruiken tegenover hun tegenstanders in de koloniale oorlog.
Auteur
Ronald Nijboer (1987) is socioloog, onderzoeker en schrijver. Daarbij is hij de kleinzoon van Indië-veteraan Evert-Jan Nijboer. Hij wist dat zijn grootvader in Indië had gediend. Maar daarbij bleef het, want de oude heer was – evenals de meeste Indiëgangers – zwijgzaam over zijn ervaringen uit die tijd. De bij voorbaat verloren dekolonisatie-oorlog wordt niets voor niets de verzwegen oorlog genoemd. Na opa’s overlijden trof hij in een kist 400 brieven en een heleboel boeken aan.
Jongensboek
Opa Nijboer mocht zijn avontuur zijn begonnen met de gedachte dat hij eindelijk de kans had iets van de wereld te zien en een jongensboek vol spanning in te stappen, zoals uit zijn brieven blijkt is de werkelijkheid veel harder. Hij werd bij aankomst onmiddellijk zo verliefd op het landschap dat hij besloot levenslang in Indië te zullen blijven wonen, maar de spanningen, het geweld, de permanente angst beslopen en beschoten te worden veranderden het rustige bestaan in een permanente stresssituatie. Als hij na enige jaren terechtkomt op een afdeling waar hij legerfoto’s bewerkt, krijgt hij verschrikkelijke beelden van verminkte lijken onder ogen. Hij maakt extra afdrukken, neemt ze na de oorlog mee naar huis en bewaart ze tot zijn dood zonder er ooit met één woord over te reppen.
Kleinzoon Ronald had stiekem gehoopt op een diepgaande introspectie van opa omdat hij, ook als soldaat, wist wat er speelde. Maar zo ver kwam het niet. Misschien was hij bang voor wat hij zou aantreffen als hij de schil rond zijn ziel had afgepeld schrijft de kleinzoon En: Zijn Indiëtijd moet heel dubbel voor hem geweest zijn.
Na bijna 1000 dagen vaart Evert-Jan Nijboer terug naar huis, een jonge naïeve soldaat die veel te snel volwassen werd. Ronald Nijboer: Mijn opa en ik vinden elkaar in de berusting van het ontbreken van een oordeel.
Indië-boeken zijn actueel. Ook dit indringend, meeslepend en goed geschreven boek mag u beslist niet missen.
Ronald Nijboer – Tabé Java, Tabé Indië. De koloniale oorlog van mijn opa. ISBN 978-94-0272-730-2, 287 pagina’s, €19,99. Amsterdam: HarperCollins Holland 2017.