Uit de schatkist van Kees van Kooten
Van Kooten bewaarde al zijn schrijfsels. Uit die enorme verzameling selecteerde hij een gevarieerde bloemlezing: columns, bladzijden van de bescheurkalender, modermismen, serieuze essays, songteksten, scenario’s, theaterteksten, reclameteksten, gelegenheidsgedichten, cabaretteksten, collages enzovoort.
Auteur
Kees van Kooten (1941) behoeft nauwelijks een introductie. We kennen hem vooral als cabaretier in het duo Van Kooten en De Bie. Jarenlang traden ze als komisch duo op bij de VPRO-televisie. Tussen 1972 en 1985 maakten ze samen de Bescheurkalender. Kees van Kooten schreef ook een groot aantal boeken, onder andere Treitertrends, Koot droomt zich af, Modermismen, Hedonia, Van de hoge, Zwemmen met droog haar en Annie (over zijn moeder).
Jeugd
De teksten zijn chronologisch gerangschikt. Het begint als een soort familieplakboek, fotoalbum. Zijn grote schrijfambitie blijkt al uit het afgebeelde zinnetje dat hij als kind schreef: ik blijf aan de gang met de srei-ffen. Op deze eerste bladzijden zijn de fascimileafdrukken te zien van allerlei kaarten, briefjes, advertenties, bonnen uit de oorlog, agendablaadjes. Deze bijdragen van Piet Schreuders maken dit boek heel aantrekkelijk. Het is zeker qua drukkerstechniek een juweel. Het geboortekaartje is verrassend voor 1941. Het bevat de zin Dat het een echte Hollandsche jongen zal worden. Een kleine demonstratie van vaderlandsliefde.
Taal
Dit boek laat zien dat de schrijver op allerlei manieren bezig is met taal. Hij doet dat soms serieus in essays die terechtkomen in Onze Taal of vaak in het Belgische blad Humo. Hij doet dat meestal als dr. E.I. Kipping. Het begint al in het voorwoord over de eventuele tussen-n in de titelwoorden karrevrachten en pennevruchten. Hij houdt zich aan de Dikke van Dale uit 1992. Hij maakt zich ook druk over zinnetjes als Vier tot vijf minuten in een voorverwarmde oven op 250 graden celsius. Hij gaat die zinnetjes op verschillende manieren uitleggen daarmee aantonend dat het verwarrend is.
‘Het lekkerste sneetje’
Iets heel anders zijn de zogenaamde dubbelzinnigheden in de reclame. Zin in tongen? Op zijn Grieks of op zijn Frans, alles bij reisbureau Dungelmans. King Corn brood, het lekkerste sneetje. De Sleutelkoning zorgt ervoor dat u hem er zonder problemen in kan steken.
‘Nieuwspraakwoorden’
Van Kooten is een meester in het verzinnen van nieuwe woorden. In dit boek staan veel columns uit het blad Humo. De titels zijn vaak nieuwe, bedachte woorden. Enkele voorbeelden. Gehadde boeken (boeken die je gelezen hebt), stombone. (Kees kreeg een trombone, volgens hem een stom cadeau), samendames (vriendinnen die alles samen doen), stoepsnoep (snoep bij Sint Maarten), blijzaai (altijd blij zijn), pijngrijns (beleefd lachen om iets wat je niet leuk vind), intercontinentaal (je plas niet kunnen ophouden als je onderweg bent), embrasserie (café voor verliefde stelletjes), wespwoeker (een wespenplaag).
Typetjes
Kees speelde veel typetjes in de tv-programma’s. Ze komen hier aan het woord met hun eigen spraakgebruik en hun mening. Cor van der Laak (Mijn naam is Cor van der Laak en wel hierom...) Deze man kan zich geweldig opwinden. In dit geval gaat het over buschauffeurs. Andere personen: Koos Koets, de langharige hippie (jemig de pemig), Ir. E. Oosting, dr. R. Clavan, wetenschapper en Tj. Hekking, ambtenaar uit Juinen. Prachtig is de ouderwetse, plechtige taal van H.J. Bussink, verzetsman. Hij brengt wat post naar de brievenbus. En terwijl ik een hoekpunt van de lavendelblauwe luchtpostbrief of de zachtgroene enveloppe der Postgiro, alreeds voor driekwart in zijn goedmoedige muil geschoven, nog even liefdevol bewreef, klemde ik mijn rechterarm een wijle rond zijn solide schouder.
De Vieze Man
Het bekendst is de vieze man met plakhaar en regenjas, onder andere van het liedje Ballen in me buik, wat integraal afgedrukt staat. Een eitje wat te zacht is en je pelt het open en dan komt het warme geel zo langs de rand gedropen. Kippen bij de poelier liggen naakt ondersteboven. Heel geestig is het gesprek tussen de vieze man en Carmiggelt. Hij wil een boek laten signaleren door Carmiggelt, maar deze weigert daar het om een boek gaat van Dr. Dick Faber, een vrouwenarts. Deze bijdrage is prachtig in beeld gebracht.
Dictee
In 2013 verzorgde Van Kooten de tekst van het Groot Nationaal Dictee. Velen vonden het ongehoord moeilijk. Zelf ben ik verontwaardigd gestopt vanwege de vergezochte en totaal niet relevante woorden. In dit boek staat het dictee afgedrukt en geeft hij per zin een verklaring. Ondanks een spervuur van verwensingen, neem ik geen syllabe van mijn dictee terug. Ter illustratie een zin. Niettegenstaande de taalcriticus Charivarius zijn macedonië ‘Is het goed Nederlands?’, die verrukkulijke thesauris vol linguïstische bêtises, publiceerde in 1940 zou het journaille anno hodie een raillerend exposé van onze pennenstrijd alsnog met dit piteuze zinnetje kunnen initiëren.
Dit ongelofelijk, rijke boek bevat nog talrijke andere zeer gevarieerde teksten, zoals mooie bijdragen over de schrijvers Simon Carmiggelt, Gerrit Komrij en Willem Elsschot. Cabaretteksten, reclameteksten (theedoeken DDDDD De Doek Die Direct Droogt), het beruchte carnavalslied De caranavalscoïtus. Leuk en prachtig qua druktechniek zijn de collages.
Een zeer vermakelijk en prachtig lees- en kijkboek.
Kees van Kooten – Karrevrachten pennevruchten. ISBN 978-94-6336-016-6, 471 pagina, s, € 39,90. Amsterdam: Uitgeverij De Harmonie 2017.